Ουϊλλιαμ Γκόντγουϊν (William Godwin, Wisbech, 3 Μαρτίου 1756 – London, 7 Απριλίου 1836).
Άγγλος ριζοσπάστης συγγραφέας, δημοσιογράφος, επιφυλλιδογράφος, εκδότης και βιβλιοπώλης, θεωρητικός πατέρας του φιλοσοφικού Αναρχισμού.
ΑΠΟΡΡΙΨΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ
Γεννήθηκε στο Wisbech του Cambridgeshire, το 7ο από τα 13 παιδιά της ευκατάστατης οικογένειας του πρεσβυτεριανού κληρικού Τζων Γκόντγουϊν (John Godwin) και της Άννας Χαλ (Anna Hull). Μεγάλωσε στο Νόργουϊτς (Norwich), όπου είχε μετατεθεί ο πατέρας του και μετά σπούδασε στο πρεσβυτεριανό κολλέγιο του Χόξτον (Hoxton) και θήτευσε και ο ίδιος ως πάστορας στο Λονδίνο κατά την περίοδο 1778 – 1783. Παρά και την θεολογική του παιδεία και την ιδιότητα του κληρικού, ήδη από το 1783 είχε σταφεί προς τον πολιτικό ριζοσπαστισμό (εγκαταλείποντας το επάγγελμα του κληρικού) και τελικά το 1787, όταν υιοθέτησε μετά από ένα σεμινάριο τις ιδέες του Γαλλικού Διαφωτισμού, μελέτησε Ρουσσώ (Rousseau), Ελβέτιο (Helvetius) και Βαρώνο του Χόλμπαχ, εγκατέλειψε οριστικά τον καλβινισμό και γενικότερα τον Χριστιανισμό για να ασπαστεί έναν χαλαρό «ντεϊσμό» που πολλές φορές πλησίαζε τα όρια του αγνωστικισμού.
ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ
Ενθουσιασμένος από την Γαλλική Επανάσταση, άρχισε να γράφει το 1791 και εξέδωσε το 1793 το δίτομο κοινωνικο-φιλοσοφικό έργο του «Έρευνα περί της Πολιτικής Δικαιοσύνης» («Enquiry concerning Political Justice, and its Influence on General Virtue and Happiness»), το οποίο αποτελούσε απάντηση στις επιθέσεις του Έντμοντ Μπερκ κατά της Γαλλικής Επανάστασης. Στο έργο αυτό ο Γκόντγουϊν παρουσίαζε από ηθική γωνία όλες τις άθλιες πλευρές της κοινωνικής πραγματικότητας, τις οποίες απέδιδε στην έλλειψη κοινωνικής δικαιοσύνης. Ο άνθρωπος αναγνωριζόταν ως προοδευτική ύπαρξη, ικανή να τελειοποιηθεί στον ανώτατο βαθμό, ενώ ως δυνατότερη λειτουργία του ανθρώπινου πνεύματος αναγνωριζόταν από τον Γκόντγουϊν η Λογική, η οποία αποτελεί τον άμεσο κινητήρα της δράσης και καθοδηγεί τις ελεύθερες κινήσεις των ανθρώπων. Η Λογική καθορίζει με την σειρά της την Ηθική, ταυτόσημη της οποίας είναι η κοινωνική επιστήμη της Πολιτικής. Ως σκοποί του ανθρώπου ορίζονταν η πνευματική και υλική ευτυχία, οι οποίες όμως δεν μπορούν να επιτευχθούν δίχως την Αρετή, την Δικαιοσύνη (την οποία έβλεπε ως «κανόνα διαγωγής») και την Ηθική.
ΑΠΟΡΡΙΨΗ ΤΗΣ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ
Ως κυριότερα εμπόδια στην ανθρώπινη ευτυχία ορίζονταν από τον Γκόντγουϊν η ατομική ιδιοκτησία (η οποία προκαλεί την απληστία, το σοβαρότερο κίνητρο των κακών ανθρώπινων πράξεων), η κρατική εξουσία («μία κτηνώδης μηχανή, η οποία είναι η μόνη αιτία των δεινών της ανθρωπότητας, μια μηχανή που από την φύση της εμπεριέχει κάθε λογής εγγενή κακά, τα οποία δεν πρόκειται να εξαλειφθούν παρά μόνο με την πλήρη εκμηδένισή της») και η οικογένεια (που αναπαράγει τις κρατούσες δομές).
Απαραίτητο θεωρούσε ο Γκόντγουϊν το να εμφυσηθεί στις λαϊκές μάζες μέσα από ειρηνική προπαγάνδα η πεποίθηση ότι δεν είναι ακατόρθωτο πράγμα η πραγμάτωση μία κοινωνίας δίχως εξουσία και ατομική ιδιοκτησία, μία πεποίθηση που κατ’ αυτόν αρκεί για να δώσει στην Λογική ανοικτό δρόμο ώστε να οργανώσει μία τέτοια κοινωνία. Για τον Γκόντγουϊν, μία τέτοια κοινωνία πρέπει να οργανωθεί επάνω στην βάση μικρών γεωργικών κοινοτήτων, οι οποίες θα στηρίζονται σε σχέσεις καλής γειτονίας.
ΤΟ «ΑΤΟΜΙΚΟ» ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΟ «ΓΕΝΙΚΟ» ΚΑΛΟ
Ο Γκόντγουϊν κήρυσσε έναν ρομαντικό ρεφορμισμό. Κατ’ αυτόν η απελευθέρωση των ανθρώπων δεν θα ερχόταν με την βίαιη πολιτική ανατροπή, αλλά με την διαφώτιση του λαού, που με την σειρά της θα οδηγούσε σε κοινωνικό διάλογο και νομοθετικές μεταρρυθμίσεις. Θεωρούσε ότι κακά όπως η απληστία και η ματαιοδοξία θα εξαφανίζονταν αυτομάτως όταν θα γίνοντα κτήμα των ανθρώπων οι πραγματικές αξίες, τις οποίες ο ίδιος όριζε ως Τιμιότητα, Καλωσύνη και Ειλικρίνεια.
Όντας ένας ρεφορμιστής που στο όνομα της ανθρώπινης λογικότητας απεχθανόταν την επαναστατική βία (την οποία θεωρούσε προϊόν των παθών) και κατά συνέπεια απεχθανόταν τους συγχρόνους του «Ιακωβίνους» και ιδίως τους Μαξιμιλιανό Ροβεσπιέρο και Σαιν Ζυστ, προς περαιτέρω στήριξη των θέσεών του για την δικαιοσύνη και την ιδιοκτησία εξέδωσε το 1794 ένα ακόμα βιβλίο του (το τρίτομο «The Adventures of Caleb Williams»). Για τον Γκόντγουϊν, η κοινωνία υπάρχει προς όφελος του ατόμου και όχι το άτομο προς όφελος της κοινωνίας και η όποια βελτίωση στις κοινωνίες θα προέλθει μόνο μέσα από τις βελτιώσεις των ατόμων, συνεπώς το «γενικό καλό» που επεκαλούντο οι «ροβεσπιεριστές» δεν πρέπει ποτέ να τίθεται επάνω από το ατομικό καλό. Ο ίδιος έγραψε επ’ αυτού: «Η κοινωνία δεν είναι παρά ένα άθροισμα ατόμων. Τα κοινωνικά δικαιώματα και υποχρεωσεις πρέπει να είναι το άθροισμα των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων των μελών της».
Θέλοντας να αντισταθεί τo 1794 στην προσπάθεια ποινικοποίησης των δημοκρατικών απόψεων από την κυβέρνηση του Πιτ (Pitt) και στους διωγμούς των μελών των σκωτικών ριζοσπαστικών ομίλων, εξέδωσε στο Λονδίνο ανώνυμα την μπροσούρα «His Cursory Strictures on the Charge Delivered by Lord Chief Justice Eyre to the Grand Jury, October 2, 1794» και συνέχισε τις παρεμβάσεις του μέχρι το 1797. Ήδη από το 1791 είχε γνωριστεί με την αγωνίστρια για την ισοτιμία των γυναικών Μαρία Βόλστονκραφτ (Mary Wollstonecraft), συγγραφέα του βιβλίου «Υπεράσπιση των Γυναικείων Δικαιωμάτων» («Vindication of Woman Rights»), την οποία νυμφεύθηκε το 1796 εσπευσμένα λόγω εγκυμοσύνης και απέκτησε μαζί της την Μαρία Γκόντγουϊν (Mary Godwin Wollstonecraft, 1797 - 1851), μετέπειτα σύζυγο του ποιητή Σέλλεϋ (Percy Bysshe Shelley, 1792 - 1822). Η Βόλστονκραφτ πέθανε όμως λίγο μετά από την γέννα της Μαρίας, τον Σεπτέμβριο του 1797, και ο Γκόντγουϊν, που η σχέση του τον είχε μετατρέψει από έναν άνθρωπο της ψυχρής λογικής σε εύθραυστο αισθηματία, πέρασε μία περίοδο βαθύτατης θλίψης, αν και στάθηκε ικανός να γράψει γι’ αυτήν το «Memoirs of the Author of a Vindication of the Rights of Woman», που κυκλοφόρησε το 1798.
ΥΠΟΛΟΙΠΟ ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΟ ΕΡΓΟ
Το 1801 προχώρησε σε δεύτερο γάμο με την χήρα Mary Jane Clairmont, με την οποία απέκτησε μία ακόμα θυγατέρα και κατά την περίοδο 1805 – 1824 συνέγραψε και εξέδωσε με διάφορα λογοτεχνικά ψευδώνυμα αρκετά βιβλία για παιδιά. Επωνύμως συνέγραψε μέχρι τον θάνατό του το τετράτομο αλχημικό μυθιστόρημα «St. Leon: a tale of the sixteenth century» (το 1799, εποχή κατά την οποία οι πρώην φίλοι και ομοϊδεάτες του τον είχαν εγκαταλείψει καθώς είχε περάσει η μόδα της συμπάθειας προς την Γαλλική Επανάσταση) και έξι ακόμα μυθιστορήματα («Antonio» 1800, «Fleetwood» 1805, «Mandeville» 1817, «Cloudesley» 1830, Μαρία Βόλστονκραφτ «Deloraine», 1833, «Lives of the Necromancers», 1834), καθώς και αρκετά άλλα βιβλία, σημαντικότερο των οποίων είναι ίσως το «Έρευνες σχετικά με τον πληθυσμό» («Of Population: An Enquiry Concerning the Power of Increase in the Numbers of Mankind, Being an Answer to Mr. Malthus's Essay on that Subject», 1820), στο οποίο καταπολεμεί τις απόψεις του Μάλθους και αποδεικνύει την ανεδαφικότητά τους με δεικτική ειρωνεία και ψυχρή λογική.
ΤΑ ΜΕΤΑ ΘΑΝΑΤΟΝ
Ο Γκόντγουϊν πέθανε αθόρυβα, εγκαταλλειμένος από όλους, το 1836 στο Λονδίνο και θάφτηκε δίπλα στην αγαπημένη του Μαρία Βόλστονκραφτ. Ήδη από την εποχή του «St. Leon» (1799) κατά την οποία είχε γνωρίσει την εγκατάλειψη από τους πρώην «φίλους» και «ομοϊδεάτες», ο Γκόντγουϊν γνώριζε ότι όλοι όσοι τολμούν να χρησιμοποιήσουν την ευφυϊα τους για το κοινό καλό, αργά ή γρήγορα θ’ αντιμετωπίσουν την εχθρότητα των πολλών. Πάντως, αν και αρκετοί (Cecil Driver, Leslie Stephen, D. C. Somervell, κ.ά.) έχουν επιχειρήσει να τον μειώσουν τόσο τον ίδιο προσωπικά όσο και το έργο του (ο Ντράϊβερ μάλιστα τον έχει αποκαλέσει «άνθρωπο του ενός και μόνο βιβλίου»), οι ιδέες του Γκόντγουϊν επηρέασαν αρκετούς μεταγενέστερους διανοούμενους, όπως τους Λόρδο Μπάϋρον, Σέλλεϋ, κ.ά., καθώς και αρκετούς θεωρητικούς του Αναρχισμού, όπως τον Προυντών (P. J. Proudhon, 1809 - 1865), Κροπότκιν (Piotr Kropotkin, 1842 - 1921) και τον Μιλλ (John Stuart Mill, 1806 - 1873).
ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ:
«A Defense of the Rockingham Party, in Their Late Coalition with the Right Honorable Frederic Lord North», 1783
«Imogen: A Pastorial Romance from the Ancient British», 1784
«Enquiry concerning Political Justice, and its Influence on General Virtue and Happiness», 1793
«Things as They Are or The Adventures of Caleb Williams», 1794
«His Cursory Strictures on the Charge Delivered by Lord Chief Justice Eyre to the Grand Jury, October 2, 1794», 1794 (ανώνυμη μπροσούρα)
«The Enquirer», 1797
«Memoirs of the Author of a Vindication of the Rights of Woman», 1798
«St. Leon: a tale of the sixteenth century», 1799
«Antonio» 1800
«Life of Chaucer», 1803
«An Essay on Sepulchres», 1808
«Fleetwood» 1805
«Mandeville» 1817
«Of Population: An Enquiry Concerning the Power of Increase in the Numbers of Mankind, Being an Answer to Mr. Malthus's Essay on that Subject», 1820
«History of the Commonwealth, from its Commencement to the Restoration of Charles II», 4 τόμοι, 1824 - 1828
«Cloudesley» 1830
«Thoughts on Man, His Nature, Productions and Discoveries Interspersed with Some Particulars Respecting the Author», 1831
«Deloraine», 1833
«Lives of the Necromancers», 1834
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
P. Marshall, «William Godwin», εκδόσεις «Yale University Press», New Haven, 1984
Nataf Andrel, «La vie quotidienne des anarchistes en France», εκδόσεις «Hachette», Paris, 1992
