Πρόλογος
Η Επανάσταση της 18ης Μάρτη του 1871 που έδωσε στους απανταχού επαναστάτες ελπίδα ελευθερίας. Το Παρίσι για 72 µέρες ελεύθερης προσπάθειας αυτοδιεύθυνσης καθιερώνοντας δωρεάν παιδεία το διαχωρισµό του κράτους από την εκκλησία,κατάργηση της πορνείας(όχι επιβολή),10ωρη εργασία, κολεκτίβες στις βιοµηχανίες,κατάργηση των αργυραµοιβών(όχι επιβολή) ,µα και συµµετοχή των γυναικών στα κοινά,υπήρχαν επιτροπές γυναικών που οργάνωσαν λαϊκά συσσίτια και επιτροπή µέριµνας για τους τραυµατίες αλλά συµµετείχαν και στα οδοφράγµατα σε µια ηµεροµηνία σταθµό τη3 Απρίλη του1871 που η υποταγµένη κυβέρνηση του L.Τhierς συνθηκολογώντας µε τους Πρώσους διατάζει το στρατό να θανατώσει τους πάντες. Οι κυβερνητικές δυνάµεις από την 21 Μάη τις 28 Μάη έπειτα από µια εβδοµάδα άγριων µαχών, που έµεινε στην ιστορία ως - Ματωµένη Εβδοµάδα -Κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων σκοτώθηκαν 30.000 από άλλες πηγές 100.000 Πολλοί από τα περίπου 2 εκ κατοίκων που πρόλαβαν αυτοεξορίστηκαν οι περισσότεροι ωστόσο έλαβαν την ευγενική µεταχείριση του κράτους µε προγραφές και εξορίες -µόλις 7000 ανέρχονται οι εξόριστοι στη Ν Καληδονία- που έδειξε ότι στο σκοπό του να καταστείλει µια εξέγερση δεν διστάζει να συµµαχήσει µε τους εχθρούς του και ενώ οι Γάλλοι στρατιώτες αρχικά δεν πυροβολούν µετά βιαιοπραγούν σε γυναικόπαιδα µε τη λογική του όχλου και της ανωνυµίας που δίνει ο στρατός και δικαιολογεί τα εγκλήµατα εν καιρώ πολέµου έφτασαν σε τέτοια παράκρουση που γκρέµισαν µετά τα περισσότερα κτίρια ξαναχτίζοντας ολόκληρες συνοικίες στο Παρίσι ώστε σε επανάληψη της εξέγερσης να µπορούν να εισέρχονται οι άµαξες µε τα κανόνια για την εύκολη καταστολή αφού και ο στρατός που έφτιαξαν οι εξεγερµένοι Κοµµουνάριοι µάτωσε τους κυβερνητικούς .Κατά τη γνώµη µου η κοµµούνα έκανε δύο µεγάλα καίρια λάθη αναλώθηκε σε εκλογές ενώ υπήρχαν ήδη επιτροπές διαχείρισης χρονοτριβώντας χωρίς να ανοιχτεί η εξέγερση και σε άλλες πόλεις δηµιούργησε µιαπό λη -κράτο ς χωρίς συµµάχους απέναντι σε ένα πανίσχυρο αλλά εχθρικό στρατό που ηττηµένος χτύπησε τους επαναστάτες θεωρώντας αυτούς υπεύθυνους για την ήττα και τη συνθηκολόγηση βασικό ρόλο έπαιξε ότι δεν έγιναν εκτεταµένες απαλλοτριώσεις για παράδειγµα δεν εθνικοποιήθηκε η κεντρική Τράπεζα της Γαλλίας πράγµα που οδήγησε σε πείνα και έλλειψη ανεφοδιασµού όπλων και τροφίµων των πολιορκηµένων Κοµµουνάριων. Ωστόσο µένει φωτεινό παράδειγµα των εργατικών εξεγέρσεων και εµπνέει νέες γενιές επαναστατών.
Το κείμενο αυτό του Kropotkin προτοδημοσιεύτηκε στην γαλλική Le Révolté που εκδίδετο στη Γενεύη, με τη μορφή τριών ξεχωριστών άρθρων τον Μάη του 1880, '81 & '82. Συμπεριλήφθησαν στη συλλογή άρθρων του με τίτλο Λόγια ενός εξεγερμένου, που εκδόθηκε στη Γαλλία το 1885.
Το πρωτότυπο αγγλικό κείµενο µοιραζόταν ελεύθερα σε φυλλάδια
Η ελληνική μετάφραση που αναδημοσιεύουμε, είναι από το βιβλίο Αναρχοκομμουνισμός, η διερεύνηση του μέλλοντος στο παρόν , των εκδόσεων Κόκκινο Νήμα, με τίτλους κεφαλαίων προερχόμενους από την αγγλική μετάφραση.
Η Παρισινή Κομμούνα
του Πιότρ Κροπόκτιν
A. Η θέση της Κομμούνας στην σοσιαλιστική εξέλιξη
Στις 18 Μαρτίου του 1871, ο λαός του Παρισιού ξεσηκώθηκε εναντίον μιας μισητής και απεχθούς κυβέρνησης και κήρυξε την πόλη ανεξάρτητη, ελεύθερη και κυρία της μοίρας της.
Αυτή η ανατροπή της κεντρικής εξουσίας έγινε δίχως να κάνουν την εμφάνιση τους τα συνήθη φαινόμενα μιας επανάστασης: την ημέρα εκείνη ούτε πυροβολισμοί έπεσαν, ούτε αίμα χύθηκε στα οδοφράγματα. Όταν ο ένοπλος λαός βγήκε στους δρόμους, οι κυβερνώντες τράπηκαν σε φυγή: ο στρατός έφυγε από την πόλη και οι γραφειοκράτες κατέφυγαν εσπευσμένα στις Βερσαλλίες, παίρνοντας μαζί τους ό,τι μπορούσαν να κουβαλήσουν. Η κυβέρνηση εξατμίστηκε σαν τα λιμνάζοντα νερά ενός βάλτου από το φύσημα της ανοιξιάτικης αύρας και στις 18 Μαρτίου η μεγάλη πόλη του Παρισιού απαλλάχτηκε από το μίασμα που την κηλίδωνε δίχως τα παιδιά της να έχουν χύσει έστω και μία σταγόνα αίμα.
Ωστόσο, η επανάσταση, που έγινε με αυτόν τον τρόπο, εγκαινίασε μια νέα εποχή στην αλληλουχία των επαναστάσεων, μέσω των οποίων οι λαοί πορεύονται από τη δουλεία προς την ελευθερία. Μια νέα ιδέα γεννήθηκε με το όνομα Παρισινή Κομμούνα, για ν' αποτελέσει το σημείο εκκίνησης των μελλοντικών επαναστάσεων.
Όπως συμβαίνει πάντα με τις μεγάλες ιδέες, έτσι κι αυτή δεν ήταν καρπός της σκέψης ενός φιλοσόφου ή ενός ατόμου: γεννήθηκε από το συλλογικό πνεύμα, ξεπήδησε από την καρδιά ενός ολόκληρου λαού. Όμως, στην αρχή η ιδέα αυτή ήταν συγκεχυμένη και πολλοί από αυτούς που την έθεσαν σε εφαρμογή και που έδωσαν τη ζωή τους για αυτήν δεν τη φαντάστηκαν αρχικώς έτσι όπως την εννοούμε εμείς σήμερα-δεν είχαν συνειδητοποιήσει το όλο εύρος της επανάστασης που εγκαινίαζαν, της γονιμότητας της νέας αρχής που προσπαθούσαν να την κάνουν πράξη. Μόνον όταν άρχισαν να θέτουν σε εφαρμογή αυτή τη νέα αρχή έγινε σιγά—σιγά αντιληπτή από αυτούς η σημασία της για το μέλλον μόνον όταν άρχισαν να την επεξεργάζονται θεωρητικά απέκτησε αυτή η νέα αρχή συγκεκριμένο και ακριβές περιεχόμενο και έγινε αντιληπτή σε όλη της τη διαύγεια, την ομορφιά, τη δικαιοσύνη και τη σημασία των συνεπειών της.
Από τον καιρό που ο σοσιαλισμός έκανε ένα νέο άλμα προς τα εμπρός στη διάρκεια των πέντε-έξη χρόνων που προηγήθηκαν της Κομμούνας, ένα προπάντων ζήτημα απασχολούσε όσους πραγματεύονταν την επικείμενη κοινωνική επανάσταση. Ήταν το ζήτημα να βρεθεί η μορφή της πολιτικής οργάνωσης των κοινωνιών που ευνοεί περισσότερο αυτή τη μεγάλη οικονομική επανάσταση, την οποία επιβάλλει στη γενιά μας η σημερινή βιομηχανική ανάπτυξη, και που πρέπει να οδηγήσει στην κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας και στην κοινή κατοχή όλου του κεφαλαίου που συσσώρευσαν οι προηγούμενες γενιές.
Η Διεθνής Ένωση Εργαζομένων έδωσε την εξής απάντηση: η οργάνωση, είπε, δεν πρέπει να περιοριστεί σε ένα μόνον έθνος· πρέπει να υπερβεί τα τεχνητά σύνορα. Και σύντομα αυτή η μεγάλη ιδέα μπήκε στην καρδιά των ανθρώπων και κυρίευσε το πνεύμα τους. Και παρότι δέχθηκε έκτοτε ανηλεή επίθεση από τις συνδυασμένες προσπάθειες όλων των αντιδραστικών, επέζησε· και όταν οι κραυγές του εξεγερμένου λαού συντρίψουν ό,τι εμποδίζει την ανάπτυξη της θα επανεμφανιστεί δυνατότερη από κάθε άλλη φορά.
Έμενε όμως ακόμη να μάθουμε ποια θα ήταν τα συστατικά μέρη αυτής της τεράστιας Ένωσης.
Σε αυτό το ερώτημα δόθηκαν δύο απαντήσεις, κάθε μια από τις οποίες αποτελούσε έκφραση ενός ξεχωριστού ρεύματος σκέψης: το λαϊκό κράτος, έλεγε το ένα, η αναρχία, έλεγε το άλλο.
Σύμφωνα με τους γερμανούς σοσιαλιστές, το κράτος θα έπρεπε να πάρει υπό την κατοχήν του όλον το συσσωρευμένο πλούτο και να το δώσει στις εργατικές ενώσεις, και, ακόμη περισσότερο, να οργανώσει την παραγωγή και την ανταλλαγή, και να μεριμνήσει εν γένει για τη ζωή και τη λειτουργία της κοινωνίας.
Σε αυτό, η πλειονότητα των λατίνων σοσιαλιστών, οι οποίοι έχουν μεγάλη πείρα, απάντησαν ότι ένα τέτοιο κράτος —ακόμη κι αν δεχθούμε ότι είναι ποτέ δυνατό να υπάρξει— θα ήταν η χειρότερη μορφή τυραννίας, και αντιπαρέθεταν σε αυτό το ιδεώδες, που αποτελούσε αντίγραφο του παρελθόντος, ένα νέο ιδεώδες, την αν-αρχία, δηλαδή την πλήρη κατάργηση των Κρατών και την οργάνωση από το απλό στο σύνθετο διαμέσου της ελεύθερης ομοσπονδιοποίησης των λαϊκών δυνάμεων —των παραγωγών και των καταναλωτών.
Έγινε σύντομα αποδεκτό από πολλούς, ακόμη κι από ορισμένους «Κρατιστές» που ήσαν λιγότερο διαποτισμένοι από κυβερνητικές προλήψεις, ότι η Αναρχία αντιπροσωπεύει μια οργάνωση κατά πολύ ανώτερη από αυτήν στην οποία προσέβλεπε το λαϊκό Κράτος· ωστόσο, έλεγαν ότι το αναρχικό ιδεώδες βρίσκεται τόσο μακριά μας, ώστε δε θα έπρεπε να ασχολούμαστε προς το παρόν με αυτό. Από την άλλη μεριά, η αναρχική θεωρία εστερείτο μιας μεστής και συνάμα απλής διατύπωσης που να δείχνει ξεκάθαρα τις αφετηρίες της, να μορφοποιεί τις έννοιες της και να καταδεικνύει ότι υποστηρίζεται από μια πραγματικά υπαρκτή τάση ανάμεσα στους ανθρώπους. Η ομοσπονδία των ενώσεων των εργατών και των καταναλωτών, πέρα από σύνορα και ανεξάρτητα από τα τωρινά κράτη, φαινόταν ακόμη πολύ συγκεχυμένη· και την ίδια στιγμή γινόταν εύκολα αντιληπτό ότι η ομοσπονδία αυτή δεν μπορούσε να αντιληφθεί όλη την ποικιλία των ανθρωπίνων εκφάνσεων. Απαιτείτο μια διατύπωση διαυγέστερη, πιο κατανοητή και γερά ριζωμένη στην αντικειμενική πραγματικότητα.
Αν επρόκειτο απλώς για την επεξεργασία μιας θεωρίας θα τους λέγαμε ότι οι θεωρίες, ως θεωρίες, δεν έχουν και μεγάλη σημασία! Στο μέτρο όμως που μια νέα ιδέα δεν έχει βρει μια σαφή και συγκεκριμένη έκφραση που να πηγάζει από την πραγματικότητα, δεν μπορεί και να κυριεύσει το πνεύμα των ανθρώπων, να τους εμπνεύσει ώστε να ριχτούν σε έναν αποφασιστικό αγώνα. Οι άνθρωποι δε ρίχνονται στην αναζήτηση του άγνωστου αν δεν έχουν μια θετική και σαφώς διαμορφωμένη ιδέα που να τους χρησιμεύει ως εφαλτήριο, ας πούμε, για τα πρώτα τους βήματα.
Και είναι η ίδια η ζωή που θα υποδείξει αυτά τα πρώτα βήματα.
Για πέντε ολόκληρους μήνες το Παρίσι, αποκομμένο λόγω της πολιορκίας, έζησε τη δική του ζωή και γνώρισε τον τεράστιο οικονομικό, διανοητικό και ηθικό πλούτο που διέθετε-είδε και κατάλαβε τη δύναμη της ανάληψης πρωτοβουλιών. Είδε συνάμα ότι η συμμορία των πολυλογάδων που κατέλαβε την εξουσία δεν είχε ιδέα πώς να οργανώσει είτε την άμυνα της Γαλλίας, είτε την εσωτερική ανάπτυξη. Είδε την κεντρική κυβέρνηση να στρέφεται ενάντια σε κάθε εκδήλωση του πνεύματος μιας μεγάλης πόλης. Κατάλαβε κάτι ακόμη: την αδυναμία κάθε κυβέρνησης να αποτρέψει μεγάλες καταστροφές ή να διευκολύνει την πορεία μιας ραγδαίας εξέλιξης. Στη διάρκεια της πολιορκίας έζησε σε συνθήκες τρομερής στέρησης, στέρησης των εργατών και των υπερασπιστών της πόλης, δίπλα στην προκλητική πολυτέλεια των αργόσχολων,1 και είδε να αποτυγχάνουν —εξ αιτίας της κεντρικής εξουσίας— όλες του οι προσπάθειες να βάλει τέλος σε αυτό το σκανδαλώδες καθεστώς. Όποτε ο λαός ήθελε να κάνει ένα άλμα εμπρός, η κυβέρνηση βάρυνε τις αλυσίδες του, δένοντας του μια σιδερένια μπάλα στα πόδια-γεννήθηκε έτσι αβίαστα η ιδέα ότι το Παρίσι έπρεπε να συγκροτηθεί σε ανεξάρτητη Κομμούνα, ικανή να υλοποιήσει εντός των τειχών του αυτό που υπαγόρευε το πνεύμα του λαού!
Αυτή η λέξη, Η ΚΟΜΜΟΥΝΑ, βγήκε τότε από κάθε στόμα.
Η Κομμούνα του 1871 δε μπορούσε να είναι τίποτε περισσότερο από μια πρώτη προσπάθεια. Γεννημένη στο τέλος ενός πολέμου, κυκλωμένη από δύο στρατούς έτοιμους να συνεργαστούν για να συντρίψουν το λαό, δεν τόλμησε να βαδίσει αταλάντευτα στο μονοπάτι της οικονομικής επανάστασης-δεν αυτοανακηρύχτηκε θαρραλέα σοσιαλιστική, ούτε προέβη στην απαλλοτρίωση των κεφαλαίων ή στην αναδιοργάνωση της εργασίας, ούτε καν κατέγραψε το συνολικό πλούτο της πόλης. Δε διέρρηξε τους δεσμούς της με την παράδοση του Κράτους, της αντιπροσωπευτικής κυβέρνησης, και δεν επεδίωξε να εδραιώσει εντός της εκείνη την οργάνωση από το απλό στο σύνθετο, την οποία εγκαινίασε όταν ανακήρυξε την ανεξαρτησία και την ελεύθερη ομοσπονδία των Κομμούνων. Ωστόσο, είναι σίγουρο ότι αν η Παρισινή Κομμούνα διαρκούσε λίγους μήνες ακόμη θα είχε αναπόφευκτα οδηγηθεί εκ των πραγμάτων να κάνει τις δύο αυτές επαναστάσεις. Ας μη λησμονούμε ότι η αστική τάξη χρειάστηκε μια επαναστατική περίοδο τεσσάρων ετών για ν' αντικαταστήσει μια μετριοπαθή μοναρχία με μια αστική δημοκρατία, και δε θα έπρεπε να μας ξαφνιάζει που ο λαός του Παρισιού δεν κάλυψε με ένα μόνο βήμα την απόσταση που χώριζε την αναρχική Κομμούνα από την κυβέρνηση των ληστών. Ας μη λησμονούμε επίσης ότι η επικείμενη επανάσταση, η οποία στη Γαλλία αλλά και στην Ισπανία θα είναι κοινοτιστική, θα συνεχίσει το έργο της Παρισινής Κομμούνας από το σημείο εκείνο που το σταμάτησαν οι σφαγές του στρατού των Βερσαλλιών.
Η Κομμούνα υπέκυψε και γνωρίζουμε πώς εκδικήθηκε η αστική τάξη για το φόβο που της προκάλεσε ο λαός όταν ξέφυγε από τον ζυγό των κυβερνώντων. Αποδείχτηκε ότι στη σύγχρονη κοινωνία υπάρχουν στην πραγματικότητα δύο μόνο τάξεις: από τη μια μεριά οι άνθρωποι που εργάζονται, που δίνουν στον αστό πάνω από το μισό από ό,τι παράγουν, και που μολαταύτα συγχωρούν πολύ εύκολα τα εγκλήματα των αφεντικών τους-από την άλλη, οι αργόσχολοι, οι χορτάτοι, παρακινούμενοι από τα ένστικτα άγριου θηρίου, μισούν τους σκλάβους τους κι είναι έτοιμοι να τους σφάξουν σα να είναι θηράματα.
Μόλις περικύκλωσαν το λαό του Παρισιού και μόλις έφραξαν κάθε οδό διαφυγής, αμόλησαν τους αποκτηνωμένους από τη στρατώνα και το κρασί στρατιώτες και τους είπαν δημόσια στο κοινοβούλιο: «Σκοτώστε αυτούς τους λύκους, τις λύκαινες και τα λυκόπουλα!»
Και στο λαό είπαν:
Ό,τι κι αν κάνεις, θα χαθείς! Αν σε πιάσουμε με όπλα στα χέρια - θάνατος! Αν παραδώσεις τα όπλα - θάνατος! Αν τα χρησιμοποιήσεις - θάνατος! Αν ζητήσεις έλεος - θάνατος! Όπου κι αν στραφείς, δεξιά, αριστερά, εμπρός, πίσω, πάνω, κάτω - θάνατος! Δεν είσαι μόνο εκτός νόμου αλλά και εκτός ανθρωπότητας. Ούτε η ηλικία, ούτε το φύλο θα σώσουν εσένα ή τους δικούς σου. Θα πεθάνεις, αλλά πρώτα θα γευτείς το ψυχορράγημα της γυναίκας σου, της αδερφής σου, της μάνας σου, της κόρης σου, τον γιου σου, ακόμη και του νεογέννητου σου! Θα βγάλουμε ενώπιον σου τον πληγωμένο από το ασθενοφόρο, θα τον λιανίσουμε με την ξιφολόγχη και θα τον τσακίσουμε με τον υποκόπανο. Θα τον αρπάξουμε από το σπασμένο του πόδι ή από το χέρι του που αιμορραγεί, ενόσω θα έχει τις αισθήσεις του, και θα τον πετάξουμε στο χαντάκι σαν ένα σάκο απορριμμάτων που ουρλιάζει κι υποφέρει. Θάνατος! Θάνατος! Θάνατος!2
Κι ύστερα, μετά το φρενιασμένο όργιο πάνω στους σωρούς των πτωμάτων, μετά τη μαζική εξολόθρευση, ακολούθησε η πιο βάρβαρη και μικρόψυχη εκδίκηση, που διαρκεί ακόμη —η «γάτα με τις εννιά ουρές», οι δακτυλήθρες, το αλυσόδεμα στα αμπάρια των πλοίων, οι μαστιγώσεις και τα δια ροπάλου κτυπήματα των δεσμοφυλάκων, οι προσβολές, η πείνα, όλες οι εξεζητημένες βαρβαρότητες.Θα λησμονήσει άραγε ποτέ ο κόσμος αυτά τα σπουδαία κατορθώματα;...
«Νικημένη αλλά όχι υποταγμένη», η Κομμούνα ξαναγεννιέται σήμερα. Και δεν είναι πια μόνον ένα όνειρο των συντριμμένων, που θωπεύει στη φαντασία τους μια όμορφη απατηλή ελπίδα. Όχι! Η «Κομμούνα» έχει γίνει σήμερα ο ορατός και συγκεκριμένος στόχος της Επανάστασης, η οποία βρυχάται δίπλα μας. Η ιδέα αυτή διαπνέει τις μάζες, τους παρέχει ένα λάβαρο, και υπολογίζουμε μετά βεβαιότητος ότι η τωρινή γενιά θα κάνει την κοινωνική επανάσταση μέσα στην Κομμούνα, θα θέσει τέρμα στην ποταπή εκμετάλλευση από τους αστούς, θα απελευθερώσει το λαό από το ζυγό του Κράτους και θα εγκαινιάσει στην εξέλιξη του ανθρώπινου είδους μια νέα περίοδο ελευθερίας, ισότητας και αλληλεγγύης.
B. Πώς η Κομμούνα απέτυχε να υλοποιήσει τον αληθινό της σκοπό, προβάλλοντάς τον, ωστόσο, ενώπιον όλου του κόσμου
Μας χωρίζει ήδη μία δεκαετία από την ημέρα που ο λαός του Παρισιού, ανατρέποντας την προδοτική κυβέρνηση που είχε καταλάβει την εξουσία μετά την πτώση του Αυτοκρατορικού καθεστώτος, συγκροτήθηκε σε Κομμούνα και διακήρυξε την απόλυτη ανεξαρτησία του. Κι ωστόσο, εξακολουθούμε να στρέφουμε το βλέμμα μας προς τις 18 Μαρτίου του 1871, και από αυτή την ημέρα έχουμε τις καλύτερες αναμνήσεις μας· το προλεταριάτο των δύο κόσμων θα γιορτάσει πανηγυρικά την επέτειο αυτής της αξέχαστης ημέρας και αύριο βράδυ εκατοντάδες χιλιάδες καρδιές εργατών θα χτυπήσουν συντονισμένα, αδελφωμένες, πέρα από σύνορα κι ωκεανούς, στην Ευρώπη, στις Η.Π.Α. και τη Νότιο Αμερική, σε ανάμνηση της εξέγερσης του παρισινού προλεταριάτου.
Γεγονός είναι ότι η ιδέα για την οποία έχυσε το αίμα του στο Παρίσι το γαλλικό προλεταριάτο και για την οποία υπέφερε στις ακτές της Νέας Καληδονίας, είναι μία από αυτές τις ιδέες που εμπεριέχουν οι ίδιες μια ολόκληρη επανάσταση, μια γενική ιδέα που μπορεί να σκεπάσει με τις πτυχές της σημαίας της όλες τις επαναστατικές τάσεις των λαών που πορεύονται προς τη χειραφέτηση τους.
Αν περιοριστούμε να παρατηρήσουμε μόνο τα συγκεκριμένα και απτά επιτεύγματα της Παρισινής Κομμούνας, θα πρέπει ασφαλώς να πούμε ότι αυτή η ιδέα δεν είχε αρκετό εύρος, ότι περιελάμβανε ένα πολύ μικρό μόνο τμήμα του επαναστατικού προγράμματος. Αν όμως, αντιθέτως, παρατηρήσουμε το πνεύμα που ενέπνεε τις λαϊκές μάζες του κινήματος της 18ης Μαρτίου, τις τάσεις που προσπαθούσαν να βγουν στην επιφάνεια και που δεν πρόλαβαν να πραγματοποιηθούν γιατί είχαν ήδη θαφτεί κάτω από τους σωρούς των πτωμάτων πριν ακόμη ανθίσουν, τότε θα καταλάβουμε την όλη σημασία του κινήματος και τη συμπάθεια που εμπνέει στην ψυχή των εργατικών μαζών και των δύο κόσμων. Η Κομμούνα συναρπάζει τις καρδιές όχι με ό,τι έκανε αλλά με ό,τι υπόσχεται να κάνει κάποια ημέρα.
Από πού πηγάζει αυτή η ακαταμάχητη δύναμη που έλκει τη συμπάθεια όλων των καταπιεσμένων μαζών για το κίνημα του 1871; Ποια ιδέα αντιπροσωπεύει η Παρισινή Κομμούνα; Και γιατί η ιδέα αυτή είναι τόσο ελκυστική στους προλετάριους όλων των χωρών και όλων των εθνικοτήτων;
Η απάντηση είναι απλή. Η επανάσταση του 1871 ήταν ένα κατεξοχήν λαϊκό κίνημα. Έγινε από τον ίδιο το λαό, ξεπήδησε αυθόρμητα από τους κόλπους των μαζών και μέσα σε αυτή τη μεγάλη λαϊκή μάζα βρήκε τους υποστηρικτές της, τους ήρωες της και τους μάρτυρες της —κι αυτόν ακριβώς τον «οχλοκρατικό» χαρακτήρα της δε θα της συγχωρέσει ποτέ η αστική τάξη. Και συγχρόνως, η κινητήριος ιδέα αυτής της επανάστασης —συγκεχυμένη, είναι αλήθεια, ασυνειδητοποίητη ίσως, αλλά εν τούτοις μια ιδέα εκδηλωμένη, που διαπερνούσε κάθε της πράξη— είναι η ιδέα της κοινωνικής επανάστασης, η οποία προσπαθεί εν τέλει να εγκαθιδρύσει έπειτα από τόσους πολλούς αιώνες αγώνων την αληθινή ελευθερία και την αληθινή ισότητα όλων των ανθρώπων.
Ήταν η επανάσταση του «όχλου», που βάδιζε προς την κατάκτηση των δικαιωμάτων του.
Είναι αλήθεια ότι προσπάθησαν και προσπαθούν ακόμη να διαστρεβλώσουν το αληθινό νόημα αυτής της επανάστασης και να την παρουσιάσουν σα μια απλή απόπειρα να ανακτήσει το Παρίσι την ανεξαρτησία του και να συγκροτηθεί έτσι ένα μικρό Κράτος εντός της Γαλλίας. Τίποτε όμως δεν απέχει περισσότερο από την αλήθεια. Το Παρίσι δεν προσπάθησε ν' απομονωθεί από την υπόλοιπη Γαλλία, και πολύ περισσότερο να την καταλάβει με τη δύναμη των όπλων δεν ήθελε να κλειστεί στα τείχη του σαν τον Βενεδικτίνο στο μοναστήρι του· δεν εμπνεόταν από ένα πνεύμα στενά τοπικιστικό. Αν διεκδίκησε την ανεξαρτησία του, αν θέλησε να εμποδίσει την επέμβαση κάθε κεντρικής εξουσίας στις υποθέσεις του, το έκανε γιατί έβλεπε αυτήν την ανεξαρτησία ως μέσον που θα του επέτρεπε να επεξεργαστεί ήσυχα τις βάσεις της μελλοντικής οργάνωσης και να πραγματοποιήσει εντός του την κοινωνική επανάσταση —μια επανάσταση που θα μετασχημάτιζε πλήρως το όλο σύστημα παραγωγής και ανταλλαγής, θεμελιώνοντας το στη δικαιοσύνη· που θα τροποποιούσε ολότελα τις ανθρώπινες σχέσεις, εδραιώνοντας τες στην ισότητα· και που θα έπλαθε εκ νέου την ηθική της κοινωνίας μας βάσει των αρχών της ισοτιμίας και της αλληλεγγύης.
Για το λαό του Παρισιού η ανεξαρτησία της Κομμούνας δεν ήταν παρά ένα μέσον, και σκοπός ήταν η κοινωνική επανάσταση.
Αυτός ο σκοπός θα είχε ασφαλώς επιτευχθεί αν η επανάσταση της 18ης Μαρτίου είχε καταφέρει να ακολουθήσει ελεύθερα την πορεία της κι αν οι φονιάδες των Βερσαλλιών δεν είχαν πετσοκόψει, μαχαιρώσει, πυροβολήσει και ξεκοιλιάσει το λαό του Παρισιού. Από τις πρώτες ήδη ημέρες της ανεξαρτησίας του, ο λαός του Παρισιού είχε ως μέλημα του να βρει μια ξεκάθαρη και κατανοητή από όλους ιδέα, η οποία θα συνόψιζε σε λίγες λέξεις αυτό που έπρεπε να γίνει για να επιτευχθεί η επανάσταση. Όμως μια μεγάλη ιδέα δε βλασταίνει σε μία ημέρα, όσο γρήγορα κι αν γίνεται η επεξεργασία και η προπαγάνδιση των ιδεών στη διάρκεια των επαναστατικών περιόδων. Απαιτείται πάντοτε ένας κάποιος χρόνος για ν' αναπτυχθούν, να διεισδύσουν στις μάζες και να γίνουν πράξη, κι αυτόν το χρόνο τον στερήθηκε η Παρισινή Κομμούνα.
Και δε στερήθηκε μόνον αυτό, γιατί τα τελευταία δέκα χρόνια οι ιδέες του σύγχρονου σοσιαλισμού διέρχονταν οι ίδιες μια μεταβατική περίοδο. Η Κομμούνα γεννήθηκε στο μεσοδιάστημα, ας πούμε, δύο περιόδων ανάπτυξης του σύγχρονου σοσιαλισμού. Το 1871 ο εξουσιαστικός, κυβερνητικός και λίγο-πολύ θρησκευτικός κομμουνισμός του 1848 δεν επηρέαζε πια τα πρακτικά και ελευθεριακά πνεύματα της εποχής μας. Πού να βρεθεί σήμερα παριζιάνος που να κλειστεί εκουσίως σε ένα φαλανστήριο-στρατώνα; Από την άλλη μεριά, ο κολλεκτιβισμός, που θέλησε να ζεύξει στο ίδιο άρμα το σύστημα της μισθωτής εργασίας και τη συλλογική ιδιοκτησία, παρέμενε ακατανόητος, μη ελκυστικός και με μεγάλα προβλήματα όσον αφορά την πρακτική του εφαρμογή. Και ο ελεύθερος κομμουνισμός, ο αναρχοκομμουνισμός, μόλις που άρχιζε ν' ανατέλλει και δεν τολμούσε ακόμη να αντιμετωπίσει τις επιθέσεις των υμνητών του κυβερνητικού συστήματος.
Στα πνεύματα κυριαρχούσε η αναποφασιστικότητα, κι οι ίδιοι οι σοσιαλιστές, επειδή δεν είχαν μπροστά τους έναν καθορισμένο στόχο, δεν ήσαν αρκετά θαρραλέοι για να προχωρήσουν στην κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας. Αφέθηκαν έτσι να ξεγελαστούν από το επιχείρημα που επί αιώνες επαναλαμβάνουν οι απατεώνες: «Ας εξασφαλίσουμε πρώτα τη νίκη και μετά βλέπουμε τι μπορεί να γίνει.»
Να εξασφαλίσουμε πρώτα τη νίκη! Λες και υπήρχε τρόπος να εγκαθιδρυθεί μια ελεύθερη Κομμούνα δίχως να θιχτεί η ιδιοκτησία! Λες και υπήρχε τρόπος να νικηθεί ο εχθρός δίχως η μεγάλη μάζα του λαού να ενδιαφερθεί άμεσα για το θρίαμβο της επανάστασης, αντιλαμβανόμενη ότι αυτή η επανάσταση θα φέρει την υλική, πνευματική και ηθική ευημερία για όλους!
Προσπάθησαν πρώτα να εδραιώσουν την Κομμούνα, αφήνοντας για αργότερα την κοινωνική επανάσταση, ενώ ο μόνος τρόπος για να προχωρήσουν ήταν να εδραιώσουν την Κομμούνα με την κοινωνική επανάσταση!
Το ίδιο έγινε και με την αρχή της διακυβέρνησης. Ανακηρύσσοντας την ελεύθερη Κομμούνα, ο λαός του Παρισιού διακήρυττε μια ουσιαστικά αναρχική αρχή· όμως, αφού την εποχή εκείνη η αναρχική ιδέα είχε ελάχιστα διαπεράσει το πνεύμα των ανθρώπων, ο λαός σταμάτησε στα μισά του δρόμου, και μέσα στην Κομμούνα τασσόταν ακόμη υπέρ της παλαιάς εξουσιαστικής αρχής, ορίζοντας ένα Συμβούλιο της Κομμούνας που ήταν αντίγραφο των δημοτικών συμβουλίων.
Αν πράγματι δεχόμαστε ότι μια κεντρική κυβέρνηση είναι τελείως άχρηστη για τη ρύθμιση των σχέσεων μεταξύ των Κομμούνων, τότε γιατί θα έπρεπε να δεχτούμε ότι είναι απαραίτητη η ύπαρξη της για τη ρύθμιση των αμοιβαίων σχέσεων των ομάδων που συγκροτούν την Κομμούνα; Κι αν αναθέτουμε στην ελεύθερη πρωτοβουλία των Κομμούνων το έργο της μεταξύ τους συνεννόησης για δραστηριότητες που θα αφορούν πολλές ταυτόχρονα πόλεις, τότε γιατί ν' αρνηθούμε αυτή την ίδια πρωτοβουλία στις ομάδες που αποτελούν μια Κομμούνα; Η ύπαρξη μιας κυβέρνησης εντός της Κομμούνας είναι εξίσου αδικαιολόγητη με την ύπαρξη μιας κυβέρνησης επί της Κομμούνας.
Όμως το 1871, ο λαός του Παρισιού, ο οποίος έχει ανατρέψει τόσες και τόσες κυβερνήσεις, έκανε μόλις την πρώτη του απόπειρα εξέγερσης ενάντια σε αυτό καθαυτό το κυβερνητικό σύστημα· αφέθηκε επομένως να παρασυρθεί από τον κυβερνητικό φετιχισμό και όρισε μια κυβέρνηση. Οι συνέπειες είναι γνωστές σε όλους. Ο λαός έστειλε τα αφοσιωμένα του παιδιά στο Δημαρχείο. Εκεί, πελαγωμένα από τη χαρτούρα, αναγκασμένα να κυβερνήσουν τη στιγμή που το ένστικτο τους τους υπαγόρευε να είναι και να κινούνται μαζί με το λαό, αναγκασμένα να συζητούν τη στιγμή που ήταν αναγκαίο να δράσουν, και έχοντας χάσει την έμπνευση που απορρέει από τη συνεχή επαφή με τις μάζες, οδηγήθηκαν στην απραξία. Παραλυμένα λόγω της απομάκρυνσης τους από την πηγή της επανάστασης, το λαό, παρέλυσαν με την σειρά τους τη λαϊκή πρωτοβουλία.
Έχοντας γεννηθεί σε μια μεταβατική περίοδο, τότε που οι ιδέες του σοσιαλισμού και της εξουσίας τροποποιούνταν βαθιά και έχοντας προκύψει από έναν πόλεμο, μέσα σε απομόνωση και υπό την απειλή πρωσικών κανονιών, η Παρισινή Κομμούνα ήταν αναπόφευκτο να υποκύψει.
Πάντως, λόγω του εξαιρετικά λαϊκού της χαρακτήρα, εγκαινίασε μια νέα εποχή στην αλληλουχία των επαναστάσεων, και με τις ιδέες της αποτέλεσε τον προάγγελο της μεγάλης κοινωνικής επανάστασης. Οι ανήκουστες, θρασύδειλες και άγριες σφαγές, με τις οποίες η αστική τάξη γιόρτασε την πτώση της, η φρικτή εκδικητική συμπεριφορά που επί εννιά χρόνια έδειχναν οι βασανιστές στους φυλακισμένους τους, αυτά τα καννιβαλιστικά όργια δημιούργησαν ανάμεσα στην αστική τάξη και το προλεταριάτο ένα χάσμα που ποτέ δε θα γεφυρωθεί. Στην επόμενη επανάσταση ο λαός θα ξέρει τι πρέπει να κάνει· θα γνωρίζει τι τον περιμένει αν δεν καταφέρει να πετύχει μια αποφασιστική νίκη και θα πράξει αναλόγως.
Πράγματι, γνωρίζουμε τώρα ότι την ημέρα που στη Γαλλία θα ξεπηδούν παντού εξεγερμένες Κομμούνες, ο λαός δε θα πρέπει να ορίσει μια κυβέρνηση κι ούτε θα πρέπει να περιμένει από αυτήν την κυβέρνηση να πάρει επαναστατικά μέτΠώς η Κομμούνα απέτυχε να υλοποιήσει τον αληθινό της σκοπόρα. Μόλις σαρώσει τα παράσιτα που τον απομυζούν θα πάρει ο ίδιος υπό την κατοχή του όλον τον κοινωνικό πλούτο για να τον καταστήσει κτήμα όλων σύμφωνα με τις αρχές του αναρχοκομμουνισμού. Και μόλις θα 'χει καταργήσει πλήρως την ιδιοκτησία, την κυβέρνηση και το Κράτος θα συγκροτηθεί ο ίδιος ελεύθερα βάσει των αναγκών που του υπαγορεύει η ίδια η ζωή. Σπάζοντας τις αλυσίδες της και ανατρέποντας τα είδωλα της, η ανθρωπότητα θα βαδίσει προς ένα καλύτερο μέλλον, όπου δε θα υπάρχουν ούτε αφεντικά ούτε σκλάβοι και όπου θα τιμούνται μόνον οι υψηλόφρονες μάρτυρες, που πλήρωσαν με το αίμα τους και με τα όσα υπέφεραν γι! αυτές τις πρώτες απόπειρες χειραφέτησης, οι οποίες μας φωτίζουν στην πορεία μας προς την κατάκτηση της ελευθερίας.
Γ. Τα διδάγματα της Κομμούνας για τον σύγχρονο σοσιαλισμό
Οι γιορτές και οι δημόσιες συγκεντρώσεις που οργανώνονται στις 18 Μαρτίου σε όλες τις πόλεις όπου υπάρχουν συγκροτημένες σοσιαλιστικές ομάδες αξίζουν όλης μας της προσοχής, όχι μόνο γιατί αποτελούν εκδηλώσεις της στρατιάς των προλετάριων αλλά και γιατί αποτελούν έκφραση των αισθημάτων που εμπνέουν τους σοσιαλιστές των δύο κόσμων. Με αυτόν τον τρόπο ψηφίζουν πολύ καλύτερα από ό,τι με κάθε λογής ψήφο που μπορεί κανείς να φανταστεί και διατυπώνουν τις επιδιώξεις τους με πλήρη ελευθερία, δίχως να αφήνονται να επηρεαστούν από τις εκλογικές τακτικές.
Πράγματι, σε αυτές τις συγκεντρώσεις οι προλετάριοι δεν αρκούνται πια να εγκωμιάζουν τον ηρωισμό του Παρισινού προλεταριάτου ή να ζητούν εκδίκηση για τις σφαγές του Μαΐου. Αναζωογονούνται ενθυμούμενοι τον ηρωικό αγώνα του Παρισιού, προχωρούν όμως πιο πέρα. Συζητούν για τα διδάγματα που πρέπει ν' αντλήσουν από την Κομμούνα του 1871 για την επερχόμενη επανάσταση· διερωτώνται για τα λάθη της Κομμούνας, όχι για να επικρίνουν αυτούς που τα έκαναν αλλά για να αποκαλύψουν με ποιον τρόπο οι προλήψεις αναφορικά με την ιδιοκτησία και την εξουσία, προλήψεις που ήσαν κυρίαρχες τότε στις προλεταριακές οργανώσεις, εμπόδισαν την επαναστατική ιδέα να βλαστήσει, ν' αναπτυχθεί και να φωτίσει τον κόσμο όλον με τη ζωογόνο λάμψη της.
Τα διδάγματα του 1871 ωφέλησαν το προλεταριάτο όλου του κόσμου, και, συντρίβοντας τις παλιές τους προλήψεις, οι προλετάριοι έχουν ξεκάθαρα δηλώσει πώς εννοούν την δική τους επανάσταση.
Στο εξής είναι βέβαιο ότι η επόμενη εξέγερση των Κομμούνων δε θα συνιστά απλώς ένα κοινοτιστικό (communalist) κίνημα. Όσοι εξακολουθούν να νομίζουν ότι είναι απαραίτητο πρώτα να κηρυχθεί ανεξάρτητη η Κομμούνα και μετά να πραγματοποιηθούν εντός αυτής της Κομμούνας οικονομικές μεταρρυθμίσεις, έχουν ξεπεραστεί από την πρόοδο του λαϊκού πνεύματος. Οι Κομμούνες της επερχόμενης επανάστασης θα εξασφαλίσουν και θα συγκροτήσουν την ανεξαρτησία τους μέσω των επαναστατικών σοσιαλιστικών πράξεων και της κατάργησης της ατομικής ιδιοκτησίας.
Την ημέρα εκείνη που, ως συνέπεια της εκδίπλωσης της επαναστατικής κατάστασης, οι κυβερνήσεις θα σαρωθούν από το λαό και θ' αποσυντεθεί το στρατόπεδο της αστικής τάξης, το οποίο τώρα συντηρείται λόγω της προστασίας του Κράτους, εκείνη την ημέρα -που δεν απέχει πολύ-ο εξεγερμένος λαός δε θα περιμένει έως ότου κάποια κυβέρνηση θεσπίσει με τη θαυμαστή σοφία της κάποιες οικονομικές μεταρρυθμίσεις. Θα καταργήσει ο ίδιος την ατομική ιδιοκτησία με μια βίαιη απαλλοτρίωση, θέτοντας υπό την κατοχή του και στο όνομα ολόκληρου του λαού όλον τον κοινωνικό πλούτο που συσσωρεύθηκε από την εργασία των προηγούμενων γενεών. Δε θ' αρκεστεί ν' απαλλοτριώσει τους ιδιοκτήτες του κοινωνικού κεφαλαίου με ένα διάταγμα που θα έμενε νεκρό γράμμα: θα τον θέσει αμέσως υπό την κατοχή του και θα κατοχυρώσει τα δικαιώματα του χρησιμοποιώντας τον δίχως χρονοτριβή. Θ' αυτοοργανωθεί στα εργοστάσια για να συνεχίσει τη λειτουργία τους· θ' αντικαταστήσει το καλύβι του με την υγιεινή κατοικία του αστού-θα οργανωθεί για να χρησιμοποιήσει αμέσως όλον τον πλούτο που είναι αποθηκευμένος στις πόλεις· θα τον θέσει υπό την κατοχή του σα να μην του τον είχε κλέψει ποτέ η αστική τάξη. Μόλις εκδιωχθεί ο μεγαλοβιομήχανος, ο οποίος λεηλατεί τον εργάτη, η παραγωγή θα συνεχιστεί, τα εμπόδια που την παρακωλύουν θα παραμεριστούν, η κερδοσκοπία που την σκοτώνει και η αταξία που την αποδιοργανώνει θα καταργηθούν και θα μετασχηματιστεί αυτή σύμφωνα με τις ανάγκες της στιγμής, δια μέσου της ώθησης που θα της δώσει η ελεύθερη εργασία. «Ποτέ δεν εργάστηκε κανείς στη Γαλλία όσο το 1793, την πρώτη χρονιά που είχε αποσπαστεί η γη από τα χέρια των ευγενών», λέει ο Μισελέ. Ποτέ δεν έχουν εργαστεί οι άνθρωποι τόσο, όσο θα εργαστούν την ημέρα που η εργασία θα ελευθερωθεί και κάθε πρόοδος που θα κάνει ο εργαζόμενος θα αποτελεί πηγή ευημερίας για ολόκληρη την Κομμούνα.
Στο ζήτημα του κοινωνικού πλούτου αποπειράθηκαν να καθιερώσουν μια διάκριση και έφτασαν ακόμα και να διασπάσουν τη σοσιαλιστική παράταξη βάσει αυτής της διάκρισης. Η σχολή που σήμερα ονομάζεται κολλεκτιβιστική, υποκαθιστώντας τον κολλεκτιβισμό της παλαιάς Διεθνούς (ο οποίος ήταν απλώς αντιεξουσιαστικός κομμουνισμός) με ένα είδος δογματικού κολλεκτιβισμού, προσπάθησε να καθιερώσει μια διάκριση ανάμεσα σε κεφάλαιο, που χρησιμοποιείται για την παραγωγή, και σε πλούτο, που χρησιμοποιείται για την ικανοποίηση των αναγκών της ζωής. Από τη μια μεριά, οι μηχανές, τα εργοστάσια, οι πρώτες ύλες, οι μεταφορές και η γη· από την άλλη, οι κατοικίες, τα επεξεργασμένα προϊόντα, ο ρουχισμός, τα τρόφιμα. Τα πρώτα θα γίνουν συλλογική ιδιοκτησία-τα δεύτερα, σύμφωνα με τους πολυμαθείς εκπροσώπους αυτής της σχολής, προορίζονται να παραμείνουν ατομική ιδιοκτησία.
Αποπειράθηκαν να καθιερώσουν αυτή τη διάκριση. Όμως η υγιής αίσθηση του λαού αντελήφθη γρήγορα τι κρυβόταν πίσω απ' αυτήν. Γιατί κατάλαβε ότι μια τέτοια διάκριση είναι απατηλή και είναι αδύνατο να εφαρμοστεί. Είναι διάτρητη θεωρητικά και ανεπαρκής μπροστά στην πρακτική της ζωής. Οι εργαζόμενοι έχουν καταλάβει ότι το σπίτι που μας στεγάζει, το κάρβουνο και το γκάζι που καίμε, η τροφή που καίει η ανθρώπινη μηχανή για να διατηρεί τη ζωή, τα ρούχα που φορά ο άνθρωπος για να προφυλαχθεί, το βιβλίο που διαβάζει για να μορφωθεί, ακόμη και η ίδια η χαρά της ζωής, είναι τόσο αναπόσπαστα μέρη της ύπαρξης τους, τόσο αναγκαία για την επίτευξη της παραγωγής και για την προοδευτική ανάπτυξη της ανθρωπότητας, όσο και οι μηχανές, τα εργοστάσια, οι πρώτες ύλες και οι άλλοι συντελεστές παραγωγής. Κατάλαβαν ότι η διατήρηση της ατομικής ιδιοκτησίας γι' αυτό το είδος πλούτου σημαίνει τη διατήρηση της ανισότητας, της καταπίεσης, της εκμετάλλευσης, την εκ των προτέρων αναίρεση των αποτελεσμάτων της μερικής απαλλοτρίωσης. Υπερπηδώντας τα εμπόδια που βάζει στο δρόμο τους ο κολλεκτιβισμός των θεωρητικών, προχωρούν κατευθείαν προς την απλούστερη και πρακτικότερη μορφή του αντιεξουσιαστικού κομμουνισμού.
Πράγματι, οι επαναστάτες προλετάριοι διακηρύσσουν ξεκάθαρα στις συγκεντρώσεις τους το δικαίωμα τους σε όλον τον κοινωνικό πλούτο καθώς και την αναγκαιότητα κατάργησης της ατομικής ιδιοκτησίας τόσο για τα καταναλωτικά αγαθά όσο και για τα αγαθά που είναι απαραίτητα για την αναπαραγωγή. «Την ημέρα της Επανάστασης θα θέσουμε υπό την κατοχή μας όλον τον πλούτο, όλα τα αγαθά που είναι αποθηκευμένα στις πόλεις και θα τα καταστήσουμε κτήμα όλων», λένε οι εκφραστές των εργατικών μαζών, και οι ακροατές τους το επιβεβαιώνουν με την ομόφωνη επιδοκιμασία τους.
«Αφήστε τον καθένα να πάρει ό,τι χρειάζεται κι ας είμαστε σίγουροι ότι στις αποθήκες των πόλεων μας θα υπάρχουν αρκετά τρόφιμα για να θρέψουν τον καθένα μέχρι την ημέρα που η ελεύθερη παραγωγή θα κάνει ένα νέο ξεκίνημα. Στα καταστήματα των πόλεων μας υπάρχουν αρκετά ρούχα για να ντυθεί όλος ο κόσμος, ενώ τώρα είναι στοιβαγμένα στα ράφια κι απούλητα, εν μέσω γενικής φτώχειας. Αρκετά είναι επίσης και τα αντικείμενα πολυτελείας, και μπορεί ο καθένας να διαλέξει σύμφωνα με τα γούστα του.»
Κρίνοντας από αυτά που λέγονται στις συγκεντρώσεις, να πώς η μάζα των προλετάριων ονειρεύεται την επανάσταση: άμεση εγκαθίδρυση του αναρχοκομμουνισμού και ελεύθερη οργάνωση της αναπαραγωγής. Αυτά τα δύο πράγματα έχουν καθοριστεί, και απ' αυτή την άποψη οι Κομμούνες της Επανάστασης, η οποία πλησιάζει, δε θα επαναλάβουν τα λάθη των προδρόμων τους, που, έχοντας χύσει τόσο γενναιόδωρα το αίμα τους, άνοιξαν το δρόμο για το μέλλον.
Δεν έχει όμως γίνει ακόμη μια παρόμοια συμφωνία -αν και φαίνεται ότι δε θα αργήσει να γίνειπάνω σε ένα άλλο, όχι λιγότερο σημαντικό ζήτημα, το ζήτημα της διακυβέρνησης.
Είναι γνωστό ότι υπάρχουν δύο αντιμέτωπες σχολές, που διαχωρίζονται πλήρως πάνω σε αυτό το ζήτημα. «Χρειάζεται», λέει η μία, «από την πρώτη μέρα της Επανάστασης να συγκροτηθεί μια κυβέρνηση για να αναλάβει την εξουσία. Αυτή η σθεναρή, ισχυρή και αποφασιστική κυβέρνηση θα κάνει την Επανάσταση με την έκδοση του α και β διατάγματος και με την επιβολή της υπακοής στα διατάγματα της.»
«Τι θλιβερή πλάνη!», λέει η άλλη. «Κάθε κεντρική κυβέρνηση, που θ' αναλάμβανε η ίδια τη διακυβέρνηση ενός έθνους, όντας αναπόφευκτα συγκροτημένη από ανόμοια στοιχεία, και όντας συντηρητική λόγω της φύσης της ως κυβέρνησης, θα είναι μόνον εμπόδιο στην επανάσταση. Το μόνο που θα κάνει, είναι να εμποδίσει την επανάσταση στις Κομμούνες που θα 'ναι έτοιμες να βαδίσουν προς τα εμπρός, ενώ δε θα 'ναι ικανή να εμφυσήσει το πνεύμα της επανάστασης στις αργοπορημένες Κομμούνες. Το ίδιο θα συμβεί και σε μια Κομμούνα ήδη εξεγερμένη. Είτε η κυβέρνηση της κομμούνας θα επικυρώνει απλώς τετελεσμένα γεγονότα και τότε θα 'ναι μόνον ένας άχρηστος και επικίνδυνος μηχανισμός, ή θα θελήσει να ηγηθεί: θα θεσπίσει κανόνες για καθετί που, ωστόσο, αν πρόκειται να είναι βιώσιμο θα πρέπει να το επεξεργαστεί ο ίδιος ο λαός ελεύθερα · θα εφαρμόσει θεωρίες εκεί όπου θα πρέπει ολόκληρη η κοινωνία να επεξεργαστεί νέες μορφές κοινοτικής ζωής, μ' αυτή τη δημιουργική δύναμη που πηγάζει από το κοινωνικό σώμα (social organism) όταν σπάζει τις αλυσίδες του και βλέπει ν' ανοίγονται μπροστά του νέοι και ευρύτεροι ορίζοντες. Αυτοί που βρίσκονται στην εξουσία θα θέσουν φραγμούς σ' αυτόν τον ενθουσιασμό, δίχως να πραγματοποιήσουν τίποτε από αυτά που αυτοί οι ίδιοι θα ήταν ικανοί να κάνουν εάν, αντί να κλειστούν στα υπουργεία και να αναλώνονται σε ανώφελες λογομαχίες, έμεναν στους κόλπους του λαού και επεξεργάζονταν μαζί του τη νέα οργάνωση. Η κυβέρνηση θα 'ναι εμπόδιο και κίνδυνος-ανίκανη να κάνει το καλό, ικανότατη να κάνει το κακό· ποιος ο λόγος, λοιπόν, της ύπαρξης της;»
Όσο αβίαστο και σωστό κι αν είναι το επιχείρημα αυτό, σκοντάφτει ακόμη στις αιώνιες προλήψεις τις οποίες συσσώρευσαν και κατέστησαν αξιόπιστες εκείνοι που είχαν συμφέρον να διατηρηθεί η θρησκεία της κυβέρνησης δίπλα στη θρησκεία της ιδιοκτησίας και τη θρησκεία του Θεού.
Αυτή η πρόληψη - η τελευταία της σειράς: Θεός, Ιδιοκτησία, Κυβέρνηση - επιζεί ακόμη και αποτελεί κίνδυνο για την επερχόμενη επανάσταση. Μπορούμε όμως ήδη να πούμε ότι φθίνει. «Θα ρυθμίζουμε μόνοι μας τις υποθέσεις μας, δίχως να περιμένουμε διαταγές από καμιά κυβέρνηση και δε θα δίνουμε καμιά σημασία σε όσους θα προσπαθούσαν να μας επιβληθούν ως παπάδες, ιδιοκτήτες ή κυβερνήτες», λένε ήδη οι προλετάριοι. Ευελπιστούμε λοιπόν ότι, αν η αναρχική παράταξη εξακολουθήσει να μάχεται με σθένος κατά της θρησκείας του κυβερνητικού συστήματος κι αν δεν ξεφύγει από την πορεία της αναλωνόμενη σε αγώνες για εξουσία -ευελπιστούμε λοιπόν ότι, στα λίγα χρόνια που μας χωρίζουν από την Επανάσταση, η πρόληψη όσον αφορά την κυβέρνηση θα κλονιστεί σε βαθμό τέτοιο που δε θα είναι ικανή πλέον να οδηγήσει σε λάθος δρόμο τις προλεταριακές μάζες.
Υπάρχει ωστόσο μια θλιβερή παράλειψη στις λαϊκές συγκεντρώσεις, την οποία πρέπει να τονίσουμε. Έχει να κάνει με το ότι τίποτε, ή σχεδόν τίποτε δε γίνεται σχετικά με την ύπαιθρο. Όλα περιορίζονται στις πόλεις. Η ύπαιθρος φαίνεται να μην υπάρχει για τους εργάτες των πόλεων. Ακόμη κι εκείνοι (speakers) που μιλούν για το χαρακτήρα της επερχόμενης επανάστασης, αποφεύγουν ν' αναφερθούν στην ύπαιθρο και τη γη. Δεν γνωρίζουν το χωρικό ή τις επιθυμίες του και δε διακινδυνεύουν να μιλήσουν στο όνομα του. Χρειάζεται μήπως να επιμείνω περισσότερο για τους κινδύνους που κρύβει αυτή η κατάσταση; Η χειραφέτηση του προλεταριάτου δε θα 'ναι καν δυνατή αν το επαναστατικό κίνημα δε συμπεριλάβει τα χωριά. Οι εξεγερμένες Κομμούνες δε θα 'ναι ικανές ν' αντέξουν έστω κι ένα χρόνο αν δεν επεκταθεί ταυτοχρόνως η εξέγερση και στα χωριά. Μόλις καταργηθούν οι φόροι, οι υποθήκες και τα ενοίκια, μόλις συντριβούν οι θεσμοί που τα επιβάλλουν αυτά, είναι σίγουρο ότι τα χωριά θα καταλάβουν τα οφέλη που θα έχουν από αυτήν την επανάσταση. Οπωσδήποτε όμως, θα ήταν ανόητο να υπολογίζουμε στη διάδοση της επαναστατικής ιδέας από τις πόλεις στα χωριά, αν πρώτα δεν έχουμε επεξεργαστεί ανάλογες ιδέες. Πρέπει να γνωρίσουμε εδώ και τώρα τι θέλει ο χωρικός, πώς θα γίνει αντιληπτή η επανάσταση στα χωριά, πώς θα λυθεί το ακανθώδες πρόβλημα της εγγείου ιδιοκτησίας. Πρέπει να πούμε εξ αρχής στο χωρικό τι σκοπεύει να κάνει ο προλετάριος των πόλεων και οι σύμμαχοι του, και ότι δεν πρέπει να φοβάται πως θα ληφθούν μέτρα επιζήμια για το γεωργό. Ο εργάτης των πόλεων πρέπει, από τη μεριά του, να συνηθίσει να σέβεται το χωρικό και να προχωρεί σε συμφωνίες μαζί του.
Για να γίνει όμως αυτό πρέπει οι εργάτες ν' αναλάβουν το έργο της διάδοσης της προπαγάνδας προς τα χωριά. Είναι σημαντικό να υπάρχει σε κάθε πόλη μια μικρή ειδική οργάνωση, ένα παράρτημα της Αγροτικής Λίγκας, για να κάνει προπαγάνδα ανάμεσα στους χωρικούς. Είναι αναγκαίο η προπαγάνδα αυτή να θεωρηθεί καθήκον, όπως ακριβώς και η προπαγάνδα στα βιομηχανικά κέντρα.
Η αρχή θα 'ναι δύσκολη - ας θυμόμαστε, όμως, ότι διακυβεύεται η επιτυχία της Επανάστασης. Θα είναι δε αυτή νικηφόρος μόνο την ημέρα που ο βιομηχανικός εργάτης και ο καλλιεργητής γης θα βαδίσουν χέρι-χέρι προς την κατάκτηση της Ισότητας για όλους, φέρνοντας την ευτυχία τόσο στις αγροικίες όσο και στις κατοικίες που βρίσκονται στις μεγάλες βιομηχανικές περιοχές.
Σημειώσεις:
1 (σ.τ.μ.) Στο πολιορκημένο Παρίσι το 1870 φαγώθηκαν 1.200 σκύλοι, 5·000 γάτες, 65.000 άλογα, όλα τα ποντίκια της πόλης και όλα τα ζώα του τοπικού ζωολογικού κήπου.
2 Παίρνουμε το απόσπασμα αυτό από τη Λαϊκή και Κοινοβουλευτική Ιστορία της Παρισινής Κομμούνας, του Arthur Arnould, ένα έργο που με μεγάλη μας ευχαρίστηση θέτουμε υπ' όψιν των αναγνωστών μας.
