Παρασκευή 24 Δεκεμβρίου 2010

Ο Εορταστικός καταναλωτισμός και η διαχρονική έννοια του Δώρου


Κάθε χρόνο οι πόλεις στολίζονται όλο και πιο νωρίς για να υποδεχθούν τα Χριστούγεννα. Πανύψηλα δένδρα, χιλιάδες λαμπάκια, εκατοντάδες αγιοβασίληδες προσπαθούν με κάθε τρόπο να οδηγήσουν τους καταναλωτές στην εμποροπανήγυρη. Είναι η περίοδος που και οι πιο μετριοπαθείς καταναλωτές συναγωνίζονται τους φαν των κάθε λογής mall. Οι τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές διαφημίσεις, τα ιλουστρασιόν φυλλάδια στις εφημερίδες κάθε χρόνο πασχίζουν να μας δείξουν ότι πρωτοχρονιά χωρίς κατανάλωση δεν συνάδει. Και όλα αυτά συνυφασμένα με την πρακτική του δώρου.


Δώρο στη/ο σύντροφο, συγγενή, παιδιά, ανίψια, γονείς, φίλους. Δώρα σε όλους. Ο περιβόητος 13ος μισθός επιστρέφει στο χώρο εκταμίευσης. Ο οποίος –τι ειρωνεία– αποκαλείται και αυτός δώρο Χριστουγέννων. Από πότε αλήθεια, τα αφεντικά μας χαρίζουν;

Θυμόμαστε όλοι πέρσι (Σημ.: εννοεί κατά την εξέγερση του Δεκέμβρη 2008) τέτοιες μέρες, που στις μεγάλες πόλεις του ελλαδικού χώρου ξεσπούσαν μεγάλης έκτασης συγκρούσεις, τις εκκλήσεις δημάρχων, υπουργών και εμπόρων για ηρεμία και παράλληλη εφαρμογή χαριστικών διατάξεων για μη φορολόγηση τους.

Ιβάν Ίλλιτς


Ένας από τους σημαντικότερους κριτικούς αναλυτές της βιομηχανικής κοινωνίας. Γεννήθηκε στη Βιέννη το 1926 από πατέρα Κροάτη και μητέρα εβραία (ρώσικης καταγωγής κατά την Λ. Ζωγράφου). Πέθανε στις 2 Δεκεμβρίου του 2002 στη Βρέμη της Γερμανίας. Σπούδασε κρυσταλλογραφία, ιστορία, φιλοσοφία και θεολογία. Γίνεται καθολικός ιερέας το 1951 και ζητά να σταλεί στη Ν. Υόρκη, σε μια ιρλανδέζικη συνοικία, όπου ζούσαν και πολλοί πορτορικανοί. Το 1956 γίνεται αντιπρύτανης στο Πανεπιστήμιο του Πουέρτο Ρίκο και μετά τον αποσχηματισμό του από την Εκκλησία (1960), γίνεται καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Φορντ Χαμ της Ν. Υόρκης. Το κυρίως έργο του συνδέεται με το Κέντρο Διαπολιτισμικής Τεκμηρίωσης (CIDOC) το οποίο ιδρύει το 1964 στην Γκουερναβάκα του Μεξικού, μέσα από τη δραστηριότητα του οποίου προκύπτουν όλες οι ριζοσπαστικές του αναλύσεις και οι εναλλακτικές του προσεγγίσεις για την βιομηχανική κοινωνία. Μέσα σε μια δεκαετία δημοσιεύει περισσότερες από 350 εργασίες και δημιουργεί μια μοναδική βιβλιοθήκη με 100.000 εργασίες για τις λαϊκές θρησκείες και τους πολιτισμούς της Λατινικής Αμερικής. Ανατρέπει τον παραδοσιακό ρόλο του «εκπαιδευτή» και στα σεμινάρια που οργανώνει παίζει το ρόλο του συντονιστή-προγραμματιστή (Λειτουργική μετατόπιση από το ουσιαστικό στο ρήμα). Μια ξεχωριστή προσωπικότητα που έδωσε νόημα και υπόσταση στην «εναλλακτικότητα» του οικολογικού λόγου. Χάρις στον Ίλλιτς οι οικολόγοι δικαιούνται να αποκαλούνται και «εναλλακτικοί».


Από τα μέσα της δεκαετίας του ’80, όπως αναφέρει ο Κ.Χατζηκυριάκου στην Αυγή της 16/12, έζησε με έναν όγκο, αρνούμενος να υποβληθεί σε ιατρικές θεραπείες από ένα ιατρογενές σύστημα που βρέθηκε στο στόχαστρό του και αποτέλεσε μία από τις εναλλακτικότερες προσεγγίσεις του στο περίφημο βιβλίο του Ιατρική νέμεση (1973 και στα ελληνικά το 1988 από την Εκδοτική Ομάδα). Η στάση του αυτή είναι απόλυτα συνεπής με όσα έγραφε: «…από τη στιγμή που ένα γιατρός περιθάλπει ανίατους αρρώστους, διαστρεβλώνει την τέχνη του: από μέσο την κάνει σκοπό… Το κόστος της θεραπείας έφτασε να φαίνεται ασήμαντο μπροστά στο κόστος της παράτασης μιας άρρωστης ζωής». Περπάτησε με τα πόδια όλη την Λατινική Αμερική και γνώριζε έντεκα γλώσσες.

Το συγγραφικό του έργο ξεκινά με το βιβλίο του Κοινωνία χωρίς σχολεία (1971 και στα ελληνικά 1976 από τη Νεφέλη), όπου τάσσεται κατά της υποχρεωτικής σχολικής εκπαίδευσης. Ακολουθούν το Μετά την κοινωνία χωρίς σχολεία, τι; πολιτική αντιστροφή (1973 και στα ελληνικά από τις εκδ. Σπηλιώτη, χ.χ.), Να λευτερώσουμε το μέλλον (εκδ. Γραμμή, σε μετάφραση και πρόλογο της Λιλής Ζωγράφου και του Έριχ Φρομ, 1977), Ευτραπελία (εκδ. Κατσάνος, 1989, τίτλος στα αγγλικά: Tools for conviviality), Στο σοσιαλισμό φτάνεις μόνο με ποδήλατο (εκδ. Κατσάνος, 1989), Η2Ο και τα νερά της λησμοσύνης (εκδ. Χατζηνικολή 1990) και Για τις ανάγκες του ανθρώπου (εκδ. Νησίδες).