«Ψεύδεσθαι ανελεύθερον. Αλήθεια γενναίον».
Αν χρειάζεται να κάνουμε αναφορές στην αλήθεια είναι επειδή αυτή αποτελεί ένα καθοριστικό συστατικό της αναρχικής στάσης και προοπτικής. Αυτό σημαίνει πως αναρχία και αλήθεια είναι ουσιαστικά ταυτισμένες.
Αλήθεια δε, είναι η αποτύπωση με λόγια και έργα (γραπτά και άλλα) των γεγονότων που έχουν συμβεί και τα οποία αποσκοπούν στην διατήρηση της ατομικής, της συλλογικής, αλλά και της οικουμενικής μνήμης. Από αυτή την άποψη η αλήθεια έχει σχέση με την αποτύπωση της πραγματικότητας («Ελευθέρου ανδρός εστίν αεί τ’ αληθή λέγειν») με όσο το δυνατόν πιο ξεκάθαρο τρόπο.
Σε ατομικό, πάλι, επίπεδο η αλήθεια σχετίζεται με την ειλικρίνεια. Η μη απόκρυψη ή η παραποίηση γεγονότων, όπως και η έκφραση των σκέψεων χωρίς υποκρισία ή υστεροβουλία, είναι αυτό που ονομάζουμε αλήθεια.
Αυτή η σαφήνεια προϋποθέτει την σύνθεση όλων των στοιχείων που απαρτίζουν το κάθε συμβάν. Η αυθαίρετη ανάδειξη ενός μόνο συστατικού από αυτό, αποσυνθέτει την ολότητα και προκαλεί ελλιπείς εμπειρίες, λανθασμένη γνώση και συνεπώς καθοδηγεί σε μερικοποιημένους δρόμους, υπολογισμούς και συμπεράσματα.
Αυτό, ακριβώς, είναι που κάνει τους αποδέκτες αυτής της μερικότητας σκλάβους αυτών που την διατυμπανίζουν σαν αλήθεια. Συνεπώς, η μερικότητα όχι μόνο διευκολύνει την άσκηση εξουσίας, αλλά αποσκοπεί στην επιβολή της. Μισή αλήθεια δεν υπάρχει. Η αλήθεια ή θα είναι ακέραια ή θα είναι ένα ψέμα. Επομένως, εδώ γίνεται κατανοητή και η συνάφεια της με την αναρχία.
Δεν χρειάζεται να μακρηγορήσουμε προκειμένου να αναδείξουμε τις ανταγωνιστικότατες προς την πανανθρώπινη και ατομική ελευθερία επιπτώσεις που έχουν οι μερικοποιημένες και ελλιπείς εμπειρίες, που μεταδίδονται με επιτηδευμένο τρόπο.
Αρκεί να αναφέρουμε ότι όπως σε κάθε εξουσιαστική κατάσταση, έτσι και στη Ναζιστική Γερμανία, την Κομμουνιστική Ρωσία, τα υπόλοιπα κράτη του λεγόμενου σιδηρού παραπετάσματος και του δυτικού μπλοκ, οι κρατούντες έδωσαν και δίνουν μεγάλο βάρος στην επανάληψη ενός κατασκευασμένου γεγονότος προκειμένου να καθηλώσουν τον κόσμο και να τον διεγείρουν προς τις εξουσιαστικές και ανθρωποβόρες επιδιώξεις τους.
Η «πτώση» και η άνοδος των καθεστώτων συνεπικουρείται συνήθως από μεγάλα ψέματα. Έτσι, διαπιστώθηκε –εκ των υστέρων βέβαια– πως οι υποτιθέμενοι νεκροί κατά την εξέγερση της Τιμισοάρα το 1989 στη Ρουμανία ήταν πτώματα ανθρώπων που είχαν πεθάνει προ πολλού από άλλες αιτίες και ξεθάφτηκαν προκειμένου να στηρίξουν τις υποτιθέμενες εκατόμβες νεκρών.
Στο ίδιο μοτίβο κινήθηκε η προπαγάνδα των δυτικών κυρίως εξουσιαστών, προκειμένου να δικαιολογηθεί ο πρώτος πόλεμος κατά του καθεστώτος του Σαντάμ Χουσεΐν, στις αρχές του ’90. Δύο μεγάλα ψέματα κατασκευάστηκαν γι’ αυτό το σκοπό.
Το ένα από αυτά αφορά τη συζήτηση για τα Ανθρώπινα δικαιώματα στο αμερικανικό Κογκρέσο τον Οκτώβριο του 1990 όπου η 15χρονη Nayirah, καταθέτει πως οι Ιρακινοί στρατιώτες έβγαζαν τα μωρά από τις θερμοκοιτίδες τους, τις έπαιρναν και άφηναν τα μωρά να πεθάνουν πάνω στο κρύο πάτωμα. Η «είδηση» προκάλεσε σοκ σε παγκόσμιο επίπεδο. Κι ενώ οι θερμοκοιτίδες σ’ ολόκληρο το Κουβέιτ δεν ξεπερνούσαν τις πέντε, η 15χρονη μιλούσε για «εκατοντάδες». Αργότερα θα αποκαλυφτεί ότι η Nayirah, είναι η κόρη του Saud Nasir al-Sabah, πρεσβευτή του Κουβέιτ στις ΗΠΑ. Πλην όμως η «κοινή» γνώμη είχε προσεταιριστεί τους σκοπούς της κυριαρχίας.
Στο ίδιο μοτίβο και για να ενισχυθεί η προπαγάνδα των δυτικών δυνάμεων που εισβάλουν στο έδαφος του Ιράκ, εμφανίζεται από τα ΜΜΕ η εικόνα ενός κορμοράνου (θαλασσοπούλι) που ψυχορραγεί σε μια θάλασσα πετρελαίου –που υποτίθεται πως έχει προκαλέσει το καθεστώς του Σαντάμ Χουσεΐν– στις ακτές του Κουβέιτ. Αργότερα θα αποκαλυφθεί ότι το πλάνο προερχόταν από το ατύχημα του πετρελαιοφόρου Exxon Valdez, που είχε συμβεί δύο χρόνια πριν στην Αλάσκα.
Να περάσουμε και στα πιο πρόσφατα ψεύδη, όπως τα υποτιθέμενα πυρηνικά και βιολογικά όπλα που θα χρησιμοποιούσε το καθεστώς του Σαντάμ. Αποτέλεσαν, κι αυτά, μια δικαιολογητική βάση προς την «κοινή γνώμη» για να πραγματοποιηθεί ο δεύτερος πόλεμος στον περσικό κόλπο, η εισβολή και η κατάκτηση του Ιράκ από τις συνασπισμένες δυνάμεις της Δυτικής κυριαρχίας με επικεφαλής τους Αγγλοαμερικάνους. Θα μπορούσε βεβαίως να υπάρξει ο ισχυρισμός πως αυτή η επιχείρηση είχε προαποφασιστεί και δεν έχει ιδιαίτερη σημασία το αν ειπώθηκαν τα ψέματα.
Όσο κι αν αυτό είναι αλήθεια, εξ ίσου σημαντικό είναι πως οι εξουσίες χρειάζονται τη συναίνεση των υπηκόων τους προκειμένου να μπορούν να διεκπεραιώνουν ανεμπόδιστα τα σχέδια τους. Εκτός όμως από αυτό επιδιώκουν και την ενεργή συμμετοχή χειραγωγουμένων αφού με αυτούς τους τρόπους μπορούν να τους χρησιμοποιούν σαν αναλώσιμα υλικά.
Άλλωστε, με ιδεολογικοποιημένα ψέματα όπως αυτό του «κρυφού σχολειού» ανατράφηκαν ολάκερες γενιές. Συνεπώς, η συνεχής επανάληψη δεν σημαίνει κατ’ ανάγκην πως αυτό στο οποίο γίνεται αναφορά είναι και ένα πραγματικό γεγονός.
Οι περιπτώσεις όπου τα ψεύδη έχουν παρουσιαστεί ως αλήθειες είναι άπειρες. Εμφανίζονται και αφορούν τόσο την λεγόμενη καθημερινότητα όσο και έντονες στιγμές στην ιστορίας της ανθρωπότητας.
Πώς μπορεί να γίνει πιστευτό ένα ψέμα;
Εννοείται μέσα από μια εμπιστοσύνη που υπάρχει. Το άτομο ή τα άτομα μιας παρέας μπορούν εύκολα να διασπείρουν ψέματα βασισμένα στην εμπιστοσύνη που έχουν αποσπάσει. Η «πειστικότητα» και η αληθοφάνεια μπορούν να περάσουν πιο εύκολα μέσα από τέτοια πρόσωπα. Έτσι, το ότι κάτι ειπώθηκε από τον τάδε, εκλαμβάνεται ως αληθινό χωρίς κανενός είδους επιφύλαξη ή αμφιβολία. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις η αναζήτηση του κατά πόσο το αναφερόμενο έχει σχέση με πραγματικά γεγονότα πάει περίπατο.
Όταν το ψέμα αφορά πρόσωπα και καταστάσεις είναι πολύ εύκολο να επικρατήσει, στο βαθμό μάλιστα που διοχετεύεται πίσω από τις πλάτες τους. Όταν αυτό γίνει καθεστώς τότε μπορεί να κινητοποιήσει προς οποιαδήποτε κατεύθυνση επιθυμούν οι επιτήδειοι. Το εύκολο σημείο κατασκευής ενός ψέματος δεν είναι μόνο η μερικότητα αλλά και η παραποίηση, καταστάσεων, απόψεων και λεγομένων. Με αυτό ιδιαίτερα το τρόπο έχουν στηριχτεί και πραγματοποιηθεί οι μεγαλύτερες αθλιότητες.
Σ’ όλες τις περιπτώσεις, το ψέμα μετατρέπει τους ανθρώπους σε μάζα και την μάζα σε όχλο ικανό να κάνει τις μεγαλύτερες αθλιότητες και κακουργήματα. Αρκεί τα αυτιά να χαϊδεύονται με τον κατάλληλο τρόπο και από τους κατάλληλους ανθρώπους. Άλλωστε, «όποιος θέλει να κερδίσει τη συμπάθεια της μάζας, πρέπει να της λέει τα πιο ηλίθια και τα πιο ωμά πράγματα», (Α. Χίτλερ).
Η χρήση του ψέματος όσο κι αν εξαπατά, όσο κι αν διεγείρει μεγάλες ομάδες ανθρώπων προς την κατεύθυνση εξουσιαστικών επιδιώξεων δεν είναι αρκετή. Το ψέμα χρειάζεται να ενισχυθεί και με τη βία. Η βία που ασκείται ενάντια στη σκέψη και τη ζωή των ανθρώπων που δέχονται αυτού του είδους τις προσβολές δεν είναι αρκετή. Για να γίνει καθεστώς θα πρέπει να στηριχτεί και από τις ομάδες που θα ασκήσουν βία στο όνομα της αληθοφάνειας του ψέματος. Δεν ήταν αρκετή η μισερή προπαγάνδα εναντίον των εβραίων, χρειάστηκε να εφαρμοστούν πογκρόμ από τις οργανωμένες ομάδες του ναζιστικού κράτους.
Αυτό το γνωρίζουν όσοι έχουν εντρυφήσει με πάθος στην ανάδειξή τους τόσο στις κρατικές συμμορίες όσο και στις λεγόμενες κοινωνικές. Η μαρτυρία κάποιου ή κάποιων υποχείριων μπορεί να δικαιολογήσει όλες τις αθλιότητες που θα ακολουθήσουν. Βέβαια, τόσο το παραπάνω παράδειγμα όσο και το σύνολο των περιπτώσεων που έχουν καταγραφεί ή εκδηλωθεί, αποσκοπούν στην επιβολή μέσω της χειραγώγησης των αδαών και σε περιορισμένες περιπτώσεις των ευκολόπιστων.
Στην ίδια κατεύθυνση κινείται και η λογική που θεωρεί τα θέσφατα του κάθε καθεστώτος σαν αλήθειες. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός πως ο,τιδήποτε προερχόταν από το δυτικό μπλοκ θεωρούνταν για το ανατολικό ως ψέμα και εχθρική προπαγάνδα και αντίστροφα.
Μέσα από αυτές τις «μεγάλες αλήθειες» των καθεστώτων στήνονται ανδριάντες και εξυμνείται η κυριαρχία και η εκμετάλλευση. Ο «περίφημος» πρωταθλητής του μαραθωνίου Σπύρος Λούης καθιερώθηκε μέσα από την απάτη και το ψέμα, αφού «νίκησε» με τη βοήθεια ενός αγωγιάτη που τον μετέφερε από παράδρομο και τον έβγαλε μπροστά από τους υπόλοιπους αθλητές.
Βέβαια το ψέμα έχει κοντά ποδάρια ή κατά τον Σοφοκλή «ουδέποτε ζει να γεράσει». Όσο κι αν στηριχτεί με τη βία δεν θα μπορέσει να αντέξει. Όπως πολύ εύστοχα διατυπώνεται από τον Μένανδρο «άγει δε προς φως την αλήθειαν χρόνος».
Βέβαια προς όσους αντιμετωπίζουν τη ζωή, την ιστορία και τους κοινωνικούς αγώνες κοντόφθαλμα και με βάση την πρόσκαιρη αποτελεσματικότητα θα θυμίσουμε την φράση του Ν. Μακιαβέλλι στον Ηγεμόνα του: «Οι ηγεμόνες που κατόρθωσαν μεγάλα έργα, ήταν όσοι υποτίμησαν την καλή πίστη και με δόλο κατόρθωσαν να διαστρέψουν το μυαλό των ανθρώπων και τελικά παραμέρισαν όσους βασίστηκαν στην ειλικρίνεια». Εδώ είναι ο εκθειασμός της εξουσιαστικής βαρβαρότητας, που αναδεικνύεται με το γνωστό ρητό «ο σκοπός καθαγιάζει τα μέσα». Εδώ είναι που τα ουσιαστικά χαρακτηριστικά της ανθρωπινότητας ποδοπατιούνται προς χάριν της επιβολής και των μεγάλων έργων.
Μεγάλα έργα από ποιους και για ποιους; Αυτό είναι ένα βασικό ερώτημα.
Με δεδομένα τα όσα συνοπτικά έχουμε αναφέρει, το ερώτημα που τίθεται από αναρχικής σκοπιάς είναι κατά πόσον χρειάζονται οι αναρχικοί την μισή αλήθεια ή αλλιώς το μεγάλο ψέμα.
Η απάντηση δίνεται μέσα από μια καθοριστική τοποθέτηση. Αυτή βασίζεται σε γεγονότα κι όχι σε κατασκευές. Θεωρούμε, κατ’ αρχήν, πως η αναρχία είναι σύμφυτη με τον άνθρωπο, ενώ η εξουσία και τα συνακόλουθά της, η καταπίεση, η εκμετάλλευση και ο εξανδραποδισμός των ανθρώπων, είναι όχι απλά αντίθετα, αλλά εχθρικά προς την ανθρώπινη οντότητα. Αποτελούν κατασκευασμένες καταστάσεις που στέκονται εμπόδιο στην πορεία της φύσης και της ανθρωπότητας για ουσιαστικούς μετασχηματισμούς των ανθρώπων μέσα σε συνθήκες ελευθερίας, αλλά και του πλανήτη γενικότερα.
Από την στιγμή, λοιπόν, που αγωνιζόμαστε για την αποκατάσταση της ανθρωπινότητας και την επαναοικειοποίηση της ελευθερίας μέσα σε συνθήκες που βασίζονται στην αμοιβαιότητα, την ειλικρίνεια, την αλληλοβοήθεια και την ανιδιοτελή συνεργασία δεν μπορούμε να αποδεχτούμε πως θα φτάσουμε σ’ αυτό που επιθυμούμε λέγοντας ψέματα.
Επειδή σ’ αυτή την περίπτωση –και ανεξάρτητα από τυχόν καλές διαθέσεις ή προθέσεις– το αποτέλεσμα θα είναι η αναπαραγωγή των ήδη υπαρχουσών εξουσιαστικών κι εκμεταλλευτικών σχέσεων με άλλο όνομα και ίσως με τροποποιημένη την έκφρασή τους. Όμως, αυτό, δεν είναι ο σκοπός μας.
Έχουμε αναφερθεί στο κατά πόσο η πολιτική και οι τεχνικές της είναι ανταγωνιστικές με την αναρχική προοπτική και την αναρχία. Η πολιτική βασίζεται στο ψέμα ή αλλιώς στη μερικοποιημένη πραγματικότητα μέσα από την οποία παραπλανά, καθηλώνει ή και κινητοποιεί τον κόσμο σύμφωνα με τις επιδιώξεις των κρατούντων.
Η αναρχική δράση, αντίθετα, δεν μπορεί να βασίζεται σε πολιτικούς σχεδιασμούς και σε ψέματα. Επειδή απλά δεν έχουμε να φοβηθούμε την αλήθεια. Ισα ίσα την επιζητούμε με κάθε τρόπο, γιατί έτσι θεωρούμε πως θα απελευθερωθεί ο κόσμος. Συνεπώς, οι δράσεις μας δεν μπορούν να στηρίζονται σε ψεύτικες εικόνες και καταστάσεις. Επειδή μ’ αυτόν τον τρόπο δεν ξεγελούμε τους εχθρούς της ελευθερίας αλλά αυτούς που εμπιστεύονται τις αναρχικές απόψεις, θεωρήσεις και πρακτικές, αυτούς που θεωρούν (και πολύ σωστά) ότι οι αναρχικοί είναι ειλικρινείς. Δεν έχει κανενός είδους απελευθερωτική σημασία η κινητοποίηση που συσπειρώνει κόσμο σ’ ένα ψέμα. Μια τέτοια δράση είναι μόνο κατ’ όνομα απελευθερωτική ενώ στην ουσία της παραμένει εξουσιαστική. Δεν είναι δυνατόν επειδή οι μπάτσοι είναι βασανιστές ή όργανα της κρατικής κτηνωδίας να τους αποδίδονται πράξεις που δεν έχουν κάνει, επειδή πολύ απλά κάτι τέτοιο φέρνει τα αντίθετα αποτελέσματα από τα επιδιωκόμενα. Επί πλέον, τέτοιες πρακτικές καθιστούν αναξιόπιστους τους αγωνιζόμενους, ενώ μέσω του καθαγιασμού του εργάτη, του φυλακισμένου ή του μετανάστη ευλογούνται αντιανθρώπινες πράξεις όπως ο φόνος ή ο βιασμός.
Σε αντίθεση με τους κατά καιρούς ισχυρισμούς που έχουν διατυπωθεί πως τάχα η αλήθεια είναι υποκειμενική συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο, αφού συνδέεται καθοριστικά και άμεσα με την πραγματικότητα. Υποκειμενικός είναι ο τρόπος με τον οποίον περιγράφεται αυτή. Όταν λέμε το ποτήρι είναι μισοάδειο ή μισογεμάτο είναι μια υποκειμενική οπτική που εκφράζει διαθέσεις, επιθυμίες και οπτικές. Όμως σε αυτή την περίπτωση λέγονται ψέματα. Η αλήθεια βρίσκεται στην ακριβή διατύπωση που μας λέει ότι το ποτήρι έχει νερό από τον πάτο μέχρι το τάδε σημείο.
Η αλήθεια αναδεικνύει, στηρίζεται και στηρίζει την ισότητα ανάμεσα στους ανθρώπους. Και είναι αδιαμφισβήτητο πως μέσα στις συνθήκες που έχουν επιβληθεί στους ανθρώπους, να θεωρείται θαρραλέο και δημιουργικό το να λέγεται η αλήθεια. Πράγματι, η διατύπωση του Απολλώνιου στην αρχή του κειμένου είναι χαρακτηριστική. Σχετίζεται με την τόλμη που χρειάζεται για να ξανακερδηθεί από την ανθρωπότητα, ο χαμένος παράδεισος της ελευθερίας.
Επιδίωξή μας ως αναρχικών είναι να συμβάλλουμε με τη στάση, τη δράση, τις απόψεις και τα απελευθερωτικά ήθη ώστε να απογυμνωθούν τα άτομα και οι ανθρώπινες ομάδες από την βαρβαρότητα με την οποία τους έχουν περιβάλλει οι εξουσιαστικές συνθήκες μέσα στις οποίες είναι τώρα αναγκασμένοι να επιβιώνουν.
Η δημιουργία ενός κόσμου ελευθέρου και ανεξούσιου δεν είναι δυνατόν να στηρίζεται στο ψέμα, αλλά στην αλήθεια. Κι όσο η αλήθεια θα απλώνεται τόσο τα εξουσιαστικά κι εκμεταλλευτικά κατάλοιπα θα εξαλείφονται, τόσο θα απλώνεται η αναρχία.
(Δημοσιεύτηκε στη ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φ.90, Ιανουάριος 2010)
(Απολλώνιος ο Δύσκολος)
Αν χρειάζεται να κάνουμε αναφορές στην αλήθεια είναι επειδή αυτή αποτελεί ένα καθοριστικό συστατικό της αναρχικής στάσης και προοπτικής. Αυτό σημαίνει πως αναρχία και αλήθεια είναι ουσιαστικά ταυτισμένες.
Αλήθεια δε, είναι η αποτύπωση με λόγια και έργα (γραπτά και άλλα) των γεγονότων που έχουν συμβεί και τα οποία αποσκοπούν στην διατήρηση της ατομικής, της συλλογικής, αλλά και της οικουμενικής μνήμης. Από αυτή την άποψη η αλήθεια έχει σχέση με την αποτύπωση της πραγματικότητας («Ελευθέρου ανδρός εστίν αεί τ’ αληθή λέγειν») με όσο το δυνατόν πιο ξεκάθαρο τρόπο.
Σε ατομικό, πάλι, επίπεδο η αλήθεια σχετίζεται με την ειλικρίνεια. Η μη απόκρυψη ή η παραποίηση γεγονότων, όπως και η έκφραση των σκέψεων χωρίς υποκρισία ή υστεροβουλία, είναι αυτό που ονομάζουμε αλήθεια.
Αυτή η σαφήνεια προϋποθέτει την σύνθεση όλων των στοιχείων που απαρτίζουν το κάθε συμβάν. Η αυθαίρετη ανάδειξη ενός μόνο συστατικού από αυτό, αποσυνθέτει την ολότητα και προκαλεί ελλιπείς εμπειρίες, λανθασμένη γνώση και συνεπώς καθοδηγεί σε μερικοποιημένους δρόμους, υπολογισμούς και συμπεράσματα.
Αυτό, ακριβώς, είναι που κάνει τους αποδέκτες αυτής της μερικότητας σκλάβους αυτών που την διατυμπανίζουν σαν αλήθεια. Συνεπώς, η μερικότητα όχι μόνο διευκολύνει την άσκηση εξουσίας, αλλά αποσκοπεί στην επιβολή της. Μισή αλήθεια δεν υπάρχει. Η αλήθεια ή θα είναι ακέραια ή θα είναι ένα ψέμα. Επομένως, εδώ γίνεται κατανοητή και η συνάφεια της με την αναρχία.
Δεν χρειάζεται να μακρηγορήσουμε προκειμένου να αναδείξουμε τις ανταγωνιστικότατες προς την πανανθρώπινη και ατομική ελευθερία επιπτώσεις που έχουν οι μερικοποιημένες και ελλιπείς εμπειρίες, που μεταδίδονται με επιτηδευμένο τρόπο.
Αρκεί να αναφέρουμε ότι όπως σε κάθε εξουσιαστική κατάσταση, έτσι και στη Ναζιστική Γερμανία, την Κομμουνιστική Ρωσία, τα υπόλοιπα κράτη του λεγόμενου σιδηρού παραπετάσματος και του δυτικού μπλοκ, οι κρατούντες έδωσαν και δίνουν μεγάλο βάρος στην επανάληψη ενός κατασκευασμένου γεγονότος προκειμένου να καθηλώσουν τον κόσμο και να τον διεγείρουν προς τις εξουσιαστικές και ανθρωποβόρες επιδιώξεις τους.
Η «πτώση» και η άνοδος των καθεστώτων συνεπικουρείται συνήθως από μεγάλα ψέματα. Έτσι, διαπιστώθηκε –εκ των υστέρων βέβαια– πως οι υποτιθέμενοι νεκροί κατά την εξέγερση της Τιμισοάρα το 1989 στη Ρουμανία ήταν πτώματα ανθρώπων που είχαν πεθάνει προ πολλού από άλλες αιτίες και ξεθάφτηκαν προκειμένου να στηρίξουν τις υποτιθέμενες εκατόμβες νεκρών.
Στο ίδιο μοτίβο κινήθηκε η προπαγάνδα των δυτικών κυρίως εξουσιαστών, προκειμένου να δικαιολογηθεί ο πρώτος πόλεμος κατά του καθεστώτος του Σαντάμ Χουσεΐν, στις αρχές του ’90. Δύο μεγάλα ψέματα κατασκευάστηκαν γι’ αυτό το σκοπό.
Το ένα από αυτά αφορά τη συζήτηση για τα Ανθρώπινα δικαιώματα στο αμερικανικό Κογκρέσο τον Οκτώβριο του 1990 όπου η 15χρονη Nayirah, καταθέτει πως οι Ιρακινοί στρατιώτες έβγαζαν τα μωρά από τις θερμοκοιτίδες τους, τις έπαιρναν και άφηναν τα μωρά να πεθάνουν πάνω στο κρύο πάτωμα. Η «είδηση» προκάλεσε σοκ σε παγκόσμιο επίπεδο. Κι ενώ οι θερμοκοιτίδες σ’ ολόκληρο το Κουβέιτ δεν ξεπερνούσαν τις πέντε, η 15χρονη μιλούσε για «εκατοντάδες». Αργότερα θα αποκαλυφτεί ότι η Nayirah, είναι η κόρη του Saud Nasir al-Sabah, πρεσβευτή του Κουβέιτ στις ΗΠΑ. Πλην όμως η «κοινή» γνώμη είχε προσεταιριστεί τους σκοπούς της κυριαρχίας.
Στο ίδιο μοτίβο και για να ενισχυθεί η προπαγάνδα των δυτικών δυνάμεων που εισβάλουν στο έδαφος του Ιράκ, εμφανίζεται από τα ΜΜΕ η εικόνα ενός κορμοράνου (θαλασσοπούλι) που ψυχορραγεί σε μια θάλασσα πετρελαίου –που υποτίθεται πως έχει προκαλέσει το καθεστώς του Σαντάμ Χουσεΐν– στις ακτές του Κουβέιτ. Αργότερα θα αποκαλυφθεί ότι το πλάνο προερχόταν από το ατύχημα του πετρελαιοφόρου Exxon Valdez, που είχε συμβεί δύο χρόνια πριν στην Αλάσκα.
Να περάσουμε και στα πιο πρόσφατα ψεύδη, όπως τα υποτιθέμενα πυρηνικά και βιολογικά όπλα που θα χρησιμοποιούσε το καθεστώς του Σαντάμ. Αποτέλεσαν, κι αυτά, μια δικαιολογητική βάση προς την «κοινή γνώμη» για να πραγματοποιηθεί ο δεύτερος πόλεμος στον περσικό κόλπο, η εισβολή και η κατάκτηση του Ιράκ από τις συνασπισμένες δυνάμεις της Δυτικής κυριαρχίας με επικεφαλής τους Αγγλοαμερικάνους. Θα μπορούσε βεβαίως να υπάρξει ο ισχυρισμός πως αυτή η επιχείρηση είχε προαποφασιστεί και δεν έχει ιδιαίτερη σημασία το αν ειπώθηκαν τα ψέματα.
Όσο κι αν αυτό είναι αλήθεια, εξ ίσου σημαντικό είναι πως οι εξουσίες χρειάζονται τη συναίνεση των υπηκόων τους προκειμένου να μπορούν να διεκπεραιώνουν ανεμπόδιστα τα σχέδια τους. Εκτός όμως από αυτό επιδιώκουν και την ενεργή συμμετοχή χειραγωγουμένων αφού με αυτούς τους τρόπους μπορούν να τους χρησιμοποιούν σαν αναλώσιμα υλικά.
Άλλωστε, με ιδεολογικοποιημένα ψέματα όπως αυτό του «κρυφού σχολειού» ανατράφηκαν ολάκερες γενιές. Συνεπώς, η συνεχής επανάληψη δεν σημαίνει κατ’ ανάγκην πως αυτό στο οποίο γίνεται αναφορά είναι και ένα πραγματικό γεγονός.
Οι περιπτώσεις όπου τα ψεύδη έχουν παρουσιαστεί ως αλήθειες είναι άπειρες. Εμφανίζονται και αφορούν τόσο την λεγόμενη καθημερινότητα όσο και έντονες στιγμές στην ιστορίας της ανθρωπότητας.
Πώς μπορεί να γίνει πιστευτό ένα ψέμα;
Εννοείται μέσα από μια εμπιστοσύνη που υπάρχει. Το άτομο ή τα άτομα μιας παρέας μπορούν εύκολα να διασπείρουν ψέματα βασισμένα στην εμπιστοσύνη που έχουν αποσπάσει. Η «πειστικότητα» και η αληθοφάνεια μπορούν να περάσουν πιο εύκολα μέσα από τέτοια πρόσωπα. Έτσι, το ότι κάτι ειπώθηκε από τον τάδε, εκλαμβάνεται ως αληθινό χωρίς κανενός είδους επιφύλαξη ή αμφιβολία. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις η αναζήτηση του κατά πόσο το αναφερόμενο έχει σχέση με πραγματικά γεγονότα πάει περίπατο.
Όταν το ψέμα αφορά πρόσωπα και καταστάσεις είναι πολύ εύκολο να επικρατήσει, στο βαθμό μάλιστα που διοχετεύεται πίσω από τις πλάτες τους. Όταν αυτό γίνει καθεστώς τότε μπορεί να κινητοποιήσει προς οποιαδήποτε κατεύθυνση επιθυμούν οι επιτήδειοι. Το εύκολο σημείο κατασκευής ενός ψέματος δεν είναι μόνο η μερικότητα αλλά και η παραποίηση, καταστάσεων, απόψεων και λεγομένων. Με αυτό ιδιαίτερα το τρόπο έχουν στηριχτεί και πραγματοποιηθεί οι μεγαλύτερες αθλιότητες.
Σ’ όλες τις περιπτώσεις, το ψέμα μετατρέπει τους ανθρώπους σε μάζα και την μάζα σε όχλο ικανό να κάνει τις μεγαλύτερες αθλιότητες και κακουργήματα. Αρκεί τα αυτιά να χαϊδεύονται με τον κατάλληλο τρόπο και από τους κατάλληλους ανθρώπους. Άλλωστε, «όποιος θέλει να κερδίσει τη συμπάθεια της μάζας, πρέπει να της λέει τα πιο ηλίθια και τα πιο ωμά πράγματα», (Α. Χίτλερ).
Η χρήση του ψέματος όσο κι αν εξαπατά, όσο κι αν διεγείρει μεγάλες ομάδες ανθρώπων προς την κατεύθυνση εξουσιαστικών επιδιώξεων δεν είναι αρκετή. Το ψέμα χρειάζεται να ενισχυθεί και με τη βία. Η βία που ασκείται ενάντια στη σκέψη και τη ζωή των ανθρώπων που δέχονται αυτού του είδους τις προσβολές δεν είναι αρκετή. Για να γίνει καθεστώς θα πρέπει να στηριχτεί και από τις ομάδες που θα ασκήσουν βία στο όνομα της αληθοφάνειας του ψέματος. Δεν ήταν αρκετή η μισερή προπαγάνδα εναντίον των εβραίων, χρειάστηκε να εφαρμοστούν πογκρόμ από τις οργανωμένες ομάδες του ναζιστικού κράτους.
Αυτό το γνωρίζουν όσοι έχουν εντρυφήσει με πάθος στην ανάδειξή τους τόσο στις κρατικές συμμορίες όσο και στις λεγόμενες κοινωνικές. Η μαρτυρία κάποιου ή κάποιων υποχείριων μπορεί να δικαιολογήσει όλες τις αθλιότητες που θα ακολουθήσουν. Βέβαια, τόσο το παραπάνω παράδειγμα όσο και το σύνολο των περιπτώσεων που έχουν καταγραφεί ή εκδηλωθεί, αποσκοπούν στην επιβολή μέσω της χειραγώγησης των αδαών και σε περιορισμένες περιπτώσεις των ευκολόπιστων.
Στην ίδια κατεύθυνση κινείται και η λογική που θεωρεί τα θέσφατα του κάθε καθεστώτος σαν αλήθειες. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός πως ο,τιδήποτε προερχόταν από το δυτικό μπλοκ θεωρούνταν για το ανατολικό ως ψέμα και εχθρική προπαγάνδα και αντίστροφα.
Μέσα από αυτές τις «μεγάλες αλήθειες» των καθεστώτων στήνονται ανδριάντες και εξυμνείται η κυριαρχία και η εκμετάλλευση. Ο «περίφημος» πρωταθλητής του μαραθωνίου Σπύρος Λούης καθιερώθηκε μέσα από την απάτη και το ψέμα, αφού «νίκησε» με τη βοήθεια ενός αγωγιάτη που τον μετέφερε από παράδρομο και τον έβγαλε μπροστά από τους υπόλοιπους αθλητές.
Βέβαια το ψέμα έχει κοντά ποδάρια ή κατά τον Σοφοκλή «ουδέποτε ζει να γεράσει». Όσο κι αν στηριχτεί με τη βία δεν θα μπορέσει να αντέξει. Όπως πολύ εύστοχα διατυπώνεται από τον Μένανδρο «άγει δε προς φως την αλήθειαν χρόνος».
Βέβαια προς όσους αντιμετωπίζουν τη ζωή, την ιστορία και τους κοινωνικούς αγώνες κοντόφθαλμα και με βάση την πρόσκαιρη αποτελεσματικότητα θα θυμίσουμε την φράση του Ν. Μακιαβέλλι στον Ηγεμόνα του: «Οι ηγεμόνες που κατόρθωσαν μεγάλα έργα, ήταν όσοι υποτίμησαν την καλή πίστη και με δόλο κατόρθωσαν να διαστρέψουν το μυαλό των ανθρώπων και τελικά παραμέρισαν όσους βασίστηκαν στην ειλικρίνεια». Εδώ είναι ο εκθειασμός της εξουσιαστικής βαρβαρότητας, που αναδεικνύεται με το γνωστό ρητό «ο σκοπός καθαγιάζει τα μέσα». Εδώ είναι που τα ουσιαστικά χαρακτηριστικά της ανθρωπινότητας ποδοπατιούνται προς χάριν της επιβολής και των μεγάλων έργων.
Μεγάλα έργα από ποιους και για ποιους; Αυτό είναι ένα βασικό ερώτημα.
Με δεδομένα τα όσα συνοπτικά έχουμε αναφέρει, το ερώτημα που τίθεται από αναρχικής σκοπιάς είναι κατά πόσον χρειάζονται οι αναρχικοί την μισή αλήθεια ή αλλιώς το μεγάλο ψέμα.
Η απάντηση δίνεται μέσα από μια καθοριστική τοποθέτηση. Αυτή βασίζεται σε γεγονότα κι όχι σε κατασκευές. Θεωρούμε, κατ’ αρχήν, πως η αναρχία είναι σύμφυτη με τον άνθρωπο, ενώ η εξουσία και τα συνακόλουθά της, η καταπίεση, η εκμετάλλευση και ο εξανδραποδισμός των ανθρώπων, είναι όχι απλά αντίθετα, αλλά εχθρικά προς την ανθρώπινη οντότητα. Αποτελούν κατασκευασμένες καταστάσεις που στέκονται εμπόδιο στην πορεία της φύσης και της ανθρωπότητας για ουσιαστικούς μετασχηματισμούς των ανθρώπων μέσα σε συνθήκες ελευθερίας, αλλά και του πλανήτη γενικότερα.
Από την στιγμή, λοιπόν, που αγωνιζόμαστε για την αποκατάσταση της ανθρωπινότητας και την επαναοικειοποίηση της ελευθερίας μέσα σε συνθήκες που βασίζονται στην αμοιβαιότητα, την ειλικρίνεια, την αλληλοβοήθεια και την ανιδιοτελή συνεργασία δεν μπορούμε να αποδεχτούμε πως θα φτάσουμε σ’ αυτό που επιθυμούμε λέγοντας ψέματα.
Επειδή σ’ αυτή την περίπτωση –και ανεξάρτητα από τυχόν καλές διαθέσεις ή προθέσεις– το αποτέλεσμα θα είναι η αναπαραγωγή των ήδη υπαρχουσών εξουσιαστικών κι εκμεταλλευτικών σχέσεων με άλλο όνομα και ίσως με τροποποιημένη την έκφρασή τους. Όμως, αυτό, δεν είναι ο σκοπός μας.
Έχουμε αναφερθεί στο κατά πόσο η πολιτική και οι τεχνικές της είναι ανταγωνιστικές με την αναρχική προοπτική και την αναρχία. Η πολιτική βασίζεται στο ψέμα ή αλλιώς στη μερικοποιημένη πραγματικότητα μέσα από την οποία παραπλανά, καθηλώνει ή και κινητοποιεί τον κόσμο σύμφωνα με τις επιδιώξεις των κρατούντων.
Η αναρχική δράση, αντίθετα, δεν μπορεί να βασίζεται σε πολιτικούς σχεδιασμούς και σε ψέματα. Επειδή απλά δεν έχουμε να φοβηθούμε την αλήθεια. Ισα ίσα την επιζητούμε με κάθε τρόπο, γιατί έτσι θεωρούμε πως θα απελευθερωθεί ο κόσμος. Συνεπώς, οι δράσεις μας δεν μπορούν να στηρίζονται σε ψεύτικες εικόνες και καταστάσεις. Επειδή μ’ αυτόν τον τρόπο δεν ξεγελούμε τους εχθρούς της ελευθερίας αλλά αυτούς που εμπιστεύονται τις αναρχικές απόψεις, θεωρήσεις και πρακτικές, αυτούς που θεωρούν (και πολύ σωστά) ότι οι αναρχικοί είναι ειλικρινείς. Δεν έχει κανενός είδους απελευθερωτική σημασία η κινητοποίηση που συσπειρώνει κόσμο σ’ ένα ψέμα. Μια τέτοια δράση είναι μόνο κατ’ όνομα απελευθερωτική ενώ στην ουσία της παραμένει εξουσιαστική. Δεν είναι δυνατόν επειδή οι μπάτσοι είναι βασανιστές ή όργανα της κρατικής κτηνωδίας να τους αποδίδονται πράξεις που δεν έχουν κάνει, επειδή πολύ απλά κάτι τέτοιο φέρνει τα αντίθετα αποτελέσματα από τα επιδιωκόμενα. Επί πλέον, τέτοιες πρακτικές καθιστούν αναξιόπιστους τους αγωνιζόμενους, ενώ μέσω του καθαγιασμού του εργάτη, του φυλακισμένου ή του μετανάστη ευλογούνται αντιανθρώπινες πράξεις όπως ο φόνος ή ο βιασμός.
Σε αντίθεση με τους κατά καιρούς ισχυρισμούς που έχουν διατυπωθεί πως τάχα η αλήθεια είναι υποκειμενική συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο, αφού συνδέεται καθοριστικά και άμεσα με την πραγματικότητα. Υποκειμενικός είναι ο τρόπος με τον οποίον περιγράφεται αυτή. Όταν λέμε το ποτήρι είναι μισοάδειο ή μισογεμάτο είναι μια υποκειμενική οπτική που εκφράζει διαθέσεις, επιθυμίες και οπτικές. Όμως σε αυτή την περίπτωση λέγονται ψέματα. Η αλήθεια βρίσκεται στην ακριβή διατύπωση που μας λέει ότι το ποτήρι έχει νερό από τον πάτο μέχρι το τάδε σημείο.
Η αλήθεια αναδεικνύει, στηρίζεται και στηρίζει την ισότητα ανάμεσα στους ανθρώπους. Και είναι αδιαμφισβήτητο πως μέσα στις συνθήκες που έχουν επιβληθεί στους ανθρώπους, να θεωρείται θαρραλέο και δημιουργικό το να λέγεται η αλήθεια. Πράγματι, η διατύπωση του Απολλώνιου στην αρχή του κειμένου είναι χαρακτηριστική. Σχετίζεται με την τόλμη που χρειάζεται για να ξανακερδηθεί από την ανθρωπότητα, ο χαμένος παράδεισος της ελευθερίας.
Επιδίωξή μας ως αναρχικών είναι να συμβάλλουμε με τη στάση, τη δράση, τις απόψεις και τα απελευθερωτικά ήθη ώστε να απογυμνωθούν τα άτομα και οι ανθρώπινες ομάδες από την βαρβαρότητα με την οποία τους έχουν περιβάλλει οι εξουσιαστικές συνθήκες μέσα στις οποίες είναι τώρα αναγκασμένοι να επιβιώνουν.
Η δημιουργία ενός κόσμου ελευθέρου και ανεξούσιου δεν είναι δυνατόν να στηρίζεται στο ψέμα, αλλά στην αλήθεια. Κι όσο η αλήθεια θα απλώνεται τόσο τα εξουσιαστικά κι εκμεταλλευτικά κατάλοιπα θα εξαλείφονται, τόσο θα απλώνεται η αναρχία.
Συσπείρωση Αναρχικών
(Δημοσιεύτηκε στη ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ, φ.90, Ιανουάριος 2010)